نقادي دلايل فخر رازي در مورد عدم غايتمندي افعال الهي

غايتمندي فاعل يا يك شيء، يكي از مهم‌ترين مباحث فلسفي و كلامي است كه از شاخص‌ترين فروعات آن، مسئله غايت داشتن افعال الهي است. فخر رازي استدلال‌هاي متعددي در ابطال غايت داشتن خداوند اقامه مي‌نمايد كه در سه دسته بيان مي‌شوند. در دسته اول، غايتمندي خدا با برخي از اوصاف او مانند كمال يا قدرت مطلق بودن و حادث بودن فعل ناسازگار است و در دسته دوم، با برخي از اوصاف انسان مانند محدود بودن دايره سٶال، متناهي بودن در فهم و مجبور بودن. دسته سوم نيز غايتمندي را موجب ايجاد پارادوكس مي‌دانند. در پژوهش حاضر در ضمن نقد هر يك از برهان‌ها، اين نتيجه حاصل شد كه در بيشتر استدلال‌ها، نظريه معتزله در مورد غايتمندي زائد بر ذات ابطال شده است، نه غايتمندي ذاتي؛ آن گونه كه فلاسفه‌اي مانند ابن سينا مطرح كرده‌اند.