كاربست بينامتنيت در فهم امثال نهج‌البلاغه

The use of Inter-textuality to understanding Nahj al-Balaghah proverbs

بينامتنيت روشي جهت فهم دقيق­تر متون است كه به بررسي روابط بين متن­ها مي­پردازد و بر آن است كه بيان كند هر متن و گوينده­اي متأثر از ديگر متون و گويندگان سابق يا هم­زمان، بوده و آگاهانه يا ناخودآگاه از كلام و انديشه­ي آنها بهره ­مند گشته است. امام علي (ع) در نهج ­البلاغه، گاهي واژگان و عباراتي از متون قبلي (اعم از قرآن، احاديث نبوي (ص)، أمثال و اشعار عربي) را در خطبه ­ها، نامه­ها و كلمات قصار خويش وارد ساخته و در برخي موارد با الهام از مفاهيم و آموزه ­هايشان، محتوا و مضامين را در كلام خويش تداعي مي­سازد. با بهره­ گيري از روش فوق و به جهت فهم دقيق­تر سخن امام (ع) ناچاريم كه روابط بين سخن امام (ع) و اين متن­ها را تشخيص دهيم. در نهج ­البلاغه حدود 220 ضرب ­المثل آمده كه امام (ع)، تعداد معدودي از آنها را از ديگران اخذ و نقل كرده است. در اين مقاله برآنيم تا برخي از اين نوع ضرب­ المثل­ها را از منظر روابط بينامتني مورد بررسي قرار داده و به اين پرسش پاسخ دهيم كه اولاً بينامتنيت أمثال عربي در نهج ­البلاغه از كدام نوع است؟ و ثانياً كاربرد اين روش براي فهم حديثِ امام (ع) چه تأثيري دارد؟ بر اين اساس ابتدا با روش توصيفي- تحليلي تمامي ضرب­ المثل­هايي كه امام (ع)، گوينده ­ي نخستينِ آن نبوده را استخراج و بعد با بررسي پيشينه و معناي آن مَثَل، ارتباط آن را با كلام امام (ع) تشخيص مي­دهيم. بينامتنيت به سه گونه­ ي نفي جزئي، نفي متوازي و نفي كلي تقسيم مي­شود. از ثمرات بهره­ گيري از بينامتنيت تشخيص نوع ارتباط سخن معصوم (ع) با مَثَلِ مشهورِ عربي است و عمليات بينامتني در اين پژوهش نشان مي­دهد كه بيشترين شكل بينامتنيِ أمثال در نهج­البلاغه، بينامتنيت لفظي از نوع نفي متوازي است كه امام (ع) اصلِ الفاظ مَثَل را در سخن خود آورده، ولي بين معناي مد نظر گوينده ­ي اصلي با سخن خويش نوعي سازش برقرار كرده است.

'Times New Roman',serif; line-height: 107%; mso-bidi-language: FA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-theme-font: minor-latin; mso-ascii-theme-font: major-bidi; mso-hansi-theme-font: major-bidi; mso-bidi-theme-font: major-bidi; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US;>Inter-textuality is a method to understanding more accurately the texts to survey the relation between them. It states every text or speaker is affected by other texts or speakers in past or synchronic and has been benefited from their words or thoughts consciously or unconsciously. Imam Ali (AS) sometimes used in Nahj al-Balaghah some words or expressions from past texts (including Quran, prophetic traditions, Arabic poems and proverbs) in his sermons, letters and short sentences. and sometimes he used their concepts and instructions in his speech to state contents in his words. By using the above method and to understanding more accurately the speech of Imam Ali (AS), we should determine the relation between these texts and the speech of Imam Ali (AS). There are 220 proverbs in Nahj al-Balaghah that Imam has narrated some of them from others. In this article we try to survey some of these proverbs in aspect of inter-textuality relations to answer these questions: At first which kind of the inter-textuality of Arabic proverbs in Nahj al-Balaghah is? and second what is the effect of using this method to understanding Imam Ali (AS) traditions? According to this, firstly by using descriptive and inferential methods we find whole the proverbs that Imam Ali (AS) wasn’t the first speaker of them. Then by surveying the history and the meaning of the proverb, we determine its relation with the speech of Imam Ali (AS). Inter-textuality relationships can be separated into three types: obligatory, optional and accidental. The results of using inter-textuality are determining the kind of relation between the speech of Imam and the famous Arabic proverb. Using the inter-textuality in this article shows that the most kind of proverbs inter-textuality in Nahj al-Balaghah is verbal inter-textuality from optional type. Imam Ali (AS) has said the main content of proverb in his speech, but he has moderated the main intention of first speaker with his speech.