جايگاه مفاهيم علم و ظن در اعتبار سنجي خبر واحد

The Position of Certainty and Surmise in Evaluation of the Unique Hadith

خبر، يگانه مسير دستيابي برخي از معارف و آموزه هاي دين است. از اين روي جايگاه بي­بديلي در كشف معارف دين دارد. جايگاه خبر پيوسته به يك شكل نبوده بلكه دچار تغيير شده و نهايتاً تنزل يافته است. خبر واحد (ثقه) ابتداء علم تلقي مي‌شد؛ اما بعدها به دليل تحولات علمي و فرهنگي، برخي دست­يافتن به علم را از راه خبر انكار نمودند. از اين رو بيشتر اخبار را ظني خواندند و عمل به آن را جائز ندانستند. عدم حجيت خبر واحد ثقه براي قرنها، محصول تغيير مفاهيمي همچون علم و ظن و خبر از طريق متكلمان است. پژوهش پيش‌رو به روش تحقيقي تحليلي و با تكيه بر منابع كتابخانه ­اي گرد آمده است و مساله آن بررسي تنزل جايگاه خبر و ارتباط آن با تغيير مفاهيم علم و ظن و ريشه ­يابي آن است. نگارنده بر اين نگاه است كه اولاً جايگاه خبر متاثر از تغيير در مفاهيم علم و ظن، تنزل يافته است. ثانياً تغيير در اين مفاهيم متاثر از ترجمه منطق ارسطويي است. ثالثاً مفاهيم منطقي علم و ظن وخبر و به طبع آن، انكار حجيت خبر واحد ثقه و متواتر، اول بار توسط معتزله مطرح شد و سپس به انديشه برخي اصوليان شيعه راه يافت. انعكاس چنين تحولاتي ارائه دليل نقلي بر عدم جواز عمل به ظنون به خصوص خبر واحد و مآلا مستثني نمودن آن به دلايل ديگر در منابع اصولي است. اين دگرگوني ناشي از عدم تمايز ميان مفهوم ظن در آيات و مفهوم منطقي آن شكل گرفته است.

The Hadith is a major source of religious knowledge with a unique position in the religious teachings. First, the Unique Hadith (trusted) was considered as a source scholars denied its place. So, the most Hadiths had been called surmised, and not allowed to be exercised. Lacking the authority of the (trusted) Unique Hadith for centuries is the result of the changed concepts such as certainty and surmise through Islamic Theologians. In this essay, with an analytical research method and the library resources base, we attempt to clarify the relation between the descended place of Hadith and the changing of concepts of certainty and surmise. Firstly the status of Hadith and its validity has been affected by a change in the concepts Aristotelian logic. Thirdly, the logical concepts of certainly, surmise and the denied this thought acceded among Shi'a Usolis. Such developments leads to provide a traditional reasoning to forbid practicing the surmise based thoughts especially the Isolated Hadith but then the permission to practice the Isolated Hadith raised from jurisprudence principles reasoning. This transformation comes from the lack of a distinction between the concept of surmise in the verses and its logical meaning.