نگاهي به متصرفات انيراني ساساني در قفقاز جنوبي بر اساس داده‌هاي باستان‌شناختي

A Glance at the Sasanian Non-Iranian (Aniran) Realm in the Southern Caucasus based on Archaeological Data

قفقاز جنوبي، به عنوان بخشي از ايران فرهنگي دوره‌ي ساساني (224-651 م.)، در زمره‌ي سرزمين‌هاي ايرانشهر قرار گرفت. بنا بر مدارك نوشتاري ساساني، اين منطقه با عنوان سرزمين‌هاي انيراني شناخته مي‌شود. از زمان شاپور يكم (241-272م.)، اصطلاحاتي چون ايرانشهر، ايران و انيران را در سنگ‌نبشته‌هاي ساسانيان مشاهده مي‌كنيم. استفاده از اين واژه‌هاي جديد نشانگر تصرف سرزمين‌هاي غربي و شمال غربي شاهنشاهي در نتيجه تسلط نسبي ساسانيان بر اين مناطق است. پژوهش حاضر، با بهره‌گيري از بررسي تطبيقي، تلاش دارد بر اساس مواد فرهنگي باستان‌شناختي و در عين حال نوشته‌هاي تاريخي به اين پرسش پاسخ دهد كه متصرفات ساساني در قفقاز جنوبي شامل چه مناطقي مي‌شده است؟ يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهند كه منطقه قفقاز جنوبي در دوره ساساني به سه ناحيه قومي‌ـ‌ نژادي بزرگ اران، ارمين، ويروزان تقسيم مي‌شده است. در اين بين، ارمنستان اهميت بيشتري داشت، تا جايي كه شهر دوين مركز ديواني قفقاز جنوبي بود. در مورد گرجستان نيز ساسانيان بيشتر بر بخش شرقي آن تسلط داشتند.

South Caucasus lay among the Iranšahr lands, as a part of cultural Iran during Sasanian era (224 – 651 AD.). According to Sasanian written documents, this area is recognized as Aniran lands. Since the time of Šapur I (241-272 AD.) we see terms such as Iranšahr, Iran and Aniran in Sasanian inscriptions. Application of these new words indicates the conquest of western and northwestern lands of imperial and consequently the relative domination of Sasanians on these areas. The present research tries to answer this question based on archaeological cultural materials and also historical writings that Sasanian realm in south Caucasus has been included which areas? The findings of this research show that the area of south Caucasus during Sasanian era was divided into three extensive ethnic-racial district of Arān, Armin, Wirūzān. Through them, Armenia was more important insofar as Dvin was the center of south Caucasus. In case of Georgia likewise, Sasanian dominated at its eastern section.