تحليل فلسفي توبه در پرتو حركت جوهري از منظر انسان‌شناسي صدرايي

تحليل رايج كلامي توبه، آن را مسئله‌اي استحقاقي(ارزشي) عنوان مي‌كند و در نهايت، آن را چشم‌پوشي مولا از تعذيب عبد مي‌داند. حقيقت آن است كه اين تحليل، حتي اگر صحيح باشد، نارسا و ناقص است و تنها بخشي از حقيقت توبه را نشان مي‌دهد. آيا مي‌توان، به‌جاي تحليل كلامي و رايج، تحليلي وجودي و فلسفي از اين مسئله ارائه داد؟ تحليلي كه توبه را طلب وجودي جديد و قبول آن را افاضه آن از موجود برتر بداند؟ چنين تحليلي علاوه بر اينكه با متون ديني همخواني بيشتري دارد، عقلاني‌تر و دلنشين‌تر است. در اين تحليل، پيش از اينكه قبول توبه مسئله‌اي لازم و اخلاقي باشد، نظام وجودي و علي‌ معلولي جهان معد آن است. قبول توبه از اين منظر، رسيدن عبد است به مرحله‌اي كه در آن مستعد جوهر پسين است و در حقيقت، قبول توبه از همين تبدل وجودي و جوهري انتزاع مي‌شود. به‌نظر مي‌رسد مسئله توبه جز با حركت جوهري نفس قابل تبيين نيست و يا حداقل، حركت جوهري اشتدادي نفس، بهترين تبيين فلسفي موجود به‌شمار مي‌رود‌. اين نوشتار درصدد است جوهر توبه را به مدد حركت جوهري و غناي فلسفه صدرايي در مقوله انسان‌شناسي تحليل و تبيين كند و به نارسايي تحليل كلامي و فلسفه غيرصدرايي اشاره داشته باشد.