حقيقت تصديق از نظر شيخ اشراق، فخرالدين رازي و ملاصدرا

يكي از مباحث جدي در منطق و فلسفه و معرفت‌شناسي بحث علم و اقسام آن است. از زمان بسيار دور، در فلسفه و منطق اسلامي، علم به دو قسم تصور و تصديق تقسيم شده است. اما در اين ميان، حقيقتِ تصديق به‌خصوص از زمان شيخ اشراق مورد توجه جدي قرار گرفته است. به عقيدۀ او، تصديق از سنخ علم نيست، هرچند مي‌تواند متعلق علم قرار گيرد. اين در حالي است كه از نظر حكما تصديق به‌درستي علم تلقي مي‌شود. از سوي ديگر، فخرالدين رازي، ضمن آنكه تصديق را گونه‌اي از علم دانسته، آن را مركب از تصورات و حكم مي‌داند، حال آنكه از نظر حكما، تصديق، به‌عنوان علم، حقيقتِ بسيطي است. البته، در اينجا اين نكته حايز اهميت است كه اگر تصور و تصديق دو قسم از علم هستند، بنابراين، هريك از اين دو قسم بايد با قيدي از ديگري جدا شوند و اساسِ مقسمْ هر چيزي باشد، قسم همان مقسم با قيدي است. بنابراين، چگونه مي‌توان قايل بود كه تصديقْ يك حقيقت بسيط است. ازاين‌رو، ملاصدرا، با تحليل بسيار دقيق، تصديق را يك حقيقت بسيط در عين مركب تحليلي مي‌داند. از نظر ملاصدرا، تصديقْ تصوري است كه عين حكم است و حكم در تصديق به‌منزله فصل و اصل تصور و ادراك جنس آن شمرده مي‌شود. لذا، حكم مانند هر فصلي به عين حصه‌اي از جنس موجود است. از نظر ملاصدرا، بيان حكما در بساطت تصديق و شرطيت تصور براي آن به رأي او بازمي‌گردد.