حقيقت سيال انسان در پرتو حركت جوهري صدرايي

در ﻣﻴﺎن ﻣﺠﻤﻮع كائنات، «اﻧﺴﺎن»، كانون توجه اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان، ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻋﺮﻓﺎ بوده، ايشان سعي در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺑﻌﺎد وﺟﻮدي او داﺷﺘﻪ‏اند و روح اﻧﺴﺎن را از نظر ذات، ﺻﻔﺎت و اﻓﻌﺎل، ﻣﻈﻬﺮ ﺗﺠﻠﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ‌اﻧﺪ؛ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ كه ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻔﺲ، ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ رب و ﻳﻜﻲ از راه‌هاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ. در اين ميان، صدرالمتألهين، انسان را نسخه عنصري جامع جميع عوالم معرفي كرده، حقيقت او را نفس ناطقه‌اش مي‌داند كه قابليت تبديل شدن به نفس قدسي را دارد. اين حكيم متأله معتقد است حقيقت اين عصاره خلقت به ‌طور كامل قابل شناسايي نيست؛ زيرا طبق حركت جوهري، نفس، مدام در حال تغيير و اشتداد بوده، آناً فآناً در حال شدن و رسيدن به كمال مطلوب است و هر آن در حال آمد و شد در اكوان مختلف وجودي است؛ لذا ماهيت ثابت مشخصي براي او قابل لحاظ نخواهد بود. پس بديهي است شناخت حقيقت چنين موجودي كه در مرتبه‌اي خاص توقف ندارد و همواره در حال تحول و تكامل است، بسيار دشوار بوده، همين صعوبت، سبب ظهور ديدگاه‌هاي مختلف گرديده است. اما از آنجا كه لازمه هر حركتي غايت و جهت است، هرچند نفس انساني ماهيت ثابتي ندارد، به سوي غايت و ثباتي رو مي‌نهد و از نظر صدرا رسيدن به مدارج بالاتر و مقام عنديت، غايت اوست. در اين نوشتار بر آنيم تا حقيقت سيال انسان را در پرتو حركت جوهري، و مثال خدا شدن او را با توجه به نظام فلسفي صدرالمتألهين، با روش تحليلي ـ توصيفي بررسي كرده، نتايج مترتب بر آن را ترسيم نماييم