بررسي معرفت‌شناختي حسن و قبح عقلي

حسن و قبح افعال يكي از مسائل اساسي در علم كلام، اصول فقه و اخلاق است كه از جهات مختلفِ معناشناختي، هستي‌‌شناختي و معرفت‌شناختي مي‌توان از آن بحث كرد. اينكه حسن و قبح، ذاتي افعال است يا نه، بحثي هستي‌شناختي است؛ اما اينكه عقلي است يا نه، بحثي معرفت‌شناختي است. غالباً اين دو حيث به‏درستي از هم تفكيك نشده‌، مغالطاتي را در پي داشته است. مقاله حاضر پس از تفكيك دو جهت يادشده، تعيين محلّ نزاع و نيز بيان دستاوردهاي معرفت‌شناختيِ قضاياي حسن و قبح، سه دليل معرفت‌شناختي بر عقلي بودن قضاياي حسن و قبح ارائه كرده است. بنا بر دليل اول، اگر حسن و قبح، عقلي نباشد، شناخت حسن و قبح افعال به طور مطلق و حتي از راه شرع هم امكان‌پذير نخواهد بود. دليل دوم ثابت مي‌كند قضاياي حسن و قبح، يقيني‌اند و در مقدمات برهان به كار مي‌روند، نه مشهوري و عقلايي تا صرفاً در جدل به كار آيند. در دليل سوم، حسن و قبح برخي افعال، بديهي دانسته شد و معلوم است اگر قضيه‌اي بديهي بود، به طريق اولي يقيني و عقلي هم خواهد بود. اگرچه اشكالات متعدد معرفت‌شناختي به دلايل يادشده وارد گرديده، در نهايت با پاسخ‌هاي كامل و متقن از عقلي بودن حسن و قبح دفاع شده است