خيال به‏مثابه نفس حيواني بازشناسي قوّۀ خيال نزد صدرالمتألهين در پرتوي تبيين مباني و تحليل كاركردها

قوّۀ خيال در فلسفۀ ابن‏سينا و تابعان وي، «خزانۀ» صوَري معرّفي مي‏شود كه جزئي است و به وسيلۀ حسّ مشترك ادراك شده است. در مقابل، صدرالمتألهين در مقام تعريف قوّۀ خيال، دو ديدگاه متفاوت ـ ولي منسجم و منطقي ـ را ارائه كرده كه با تحليل روش‏شناختي وي در مباحث نفس، قابل استنتاج و توصيف است. مسئله اساسي پژوهش جاري، توصيف نظريۀ واقعي صدرالمتألهين در مسئله چيستي خيال و سپس مقايسه آن با ديدگاه رايج مشائيان، به منظور كشف نقاط اشتراك و افتراق حقيقي اين دو ديدگاه است. يافته اصلي كه بر اساس روش تحليلي ـ منطقي و با تكيه بر روي‏آورد تحليل گزاره‏اي و سيستمي عبارات صدرالمتألهين در دو مقامِ «تبيين مباني شناخت قوّۀ خيال» و «ارائه كاركردهاي اين قوّۀ» به دست آمده است، حاكي از اتخاذ دو رويكرد از سوي صدرالمتألهين در تعريف قوّۀ خيال است. وي در ابتداي مباحث نفس‏شناسي و قواي آن، تابع ديدگاه مشهور مشائيان است. پس از آن و در فرايندي تعالي‏گونه و با ابتنا بر امكان تشكيك در قواي نفس، ديدگاه ديگري را در بازشناسي قوه خيال ارائه مي‏دهد. صدرالمتألهين خيال را به‏مثابه نفس حيواني و فصل حقيقي انسان در مرتبۀ حيوانيّت معرّفي نموده كه خود، مبتني بر قوّه‏انگاري هريك از مراتب سه‏گانۀ نفس انساني در نظام فلسفي وي است.