احمد جام و تذكره نويسان در حكايتي از جنگي دست نويس و «مقامات ژنده پيل»

تحليل بازنويسي متون ادبي در دوره هاي مختلف تاريخي با توجه به تغييرات زباني، در حوزه واژگان، نحو و بلاغت مي تواند دگرگوني مفاهيم و تصاوير مندرج در آن آثار و تاثير تغييرات تاريخي بر متون را نشان دهد. تذكره ها و تراجم احوال نيز از اين قاعده خارج نيستند و شايد بتوان گفت كه در هر دوره از بازنويسي متون ادبي تصويري جديد از متون پيشين خلق مي شود. دركتاب «مقامات ژنده پيل» حكايتي از احمد جام نقل است كه از قضا در يكي از نسخه هاي خطي دانشگاه تهران كه به صورت جُنگ ثبت شده، روايتي به لحني ديگر از آن آمده است. اين پژوهش علاوه بر ذكر و تصحيح اين چند برگ به دنبال آن است كه چه اندازه تذكره نويسان و حكايت پردازان به اشاره هاي آهسته قلم در توصيف ويژگي ها و شيوه سلوك شيخ جام تغيير داده و با جمله اي و خطي، تصويري مبهم از او نشان داده اند. در اين دو نسخه، علاوه بر اختلافات زباني و بلاغي تغييراتي در مكان ها، چگونگي وقوع رخدادها و واكنش ها ديده مي شود كه پايبند نبودن تذكره نويس به متن اساس و اوليه اي را نشان مي دهد. اما شباهت هاي بسيار در جمله نويسي و بيان موضوع ميان دو نسخه، نشان دهنده وجود نسخه اصيل تري از داستان است كه منبع هر دو روايت محسوب مي شود. در شيوه بلاغي و چگونگي بيان، از نظر نحو و الگوهاي زباني ميان دو روايت تفاوت هايي وجود دارد. از نظر محتوايي نكته قابل توجه اين است كه نويسنده هر دو مكتوب به بيان اطلاعات دقيق و مشترك تاريخي و جغرافيايي از موضوع مي پردازند و در ارائه آمار اختلافي ندارند از طرفي تمام اين حكايت خود سند روشني است از جايگاه و قدرت صوفيه در دوره هاي تاريخي مورد نظر.