تحليل طرح‌واره‌هاي حجمي در نمود آب و آتش در اشعار مولانا بر پايه زبان‌شناسي شناختي فرهنگي

پژوهش حاضر قصد دارد با استفاده از نظريه زبان¬شناسي فرهنگي، در جهت آشنايي با نظام استعاري فرهنگي زبان فارسي و همچنين الگوي تاريخي و اسطوره¬اي «آب و آتش»، به بررسي رابطه زبان و مفهوم¬سازي¬هاي فرهنگي در اشعار مولانا بپردازد. نمود آب و آتش در شش دفتر مثنوي معنوي و كليات ديوان شمس مولانا چشمگير است. مولانا در 1888 بيت از ابيات خود به عناصر اربعه اشاره داشته، در 524 بيت از آب و در 574 بيت از آتش بهره جسته ¬¬است. آب و آتش به عنوان دو عنصر متضاد از عناصر اربعه، دو خصوصيت متمايز از هم در عالم طبيعت دارند. اما اين دو عنصر در مفاهيم ادبي و كاركرد استعاري بهويژه مضامين عرفاني وقتي در طول يك بيت قرار مي¬گيرند، خاصيت فراطبيعي يافته، به نوعي تضاد ديرينه¬ عقل و عشق را به تصوير مي¬كشند. هدف اين پژوهش، دستيابي به شناخت از طريق كاربرد طرح¬واره¬هاي حجمي دل، سر و چشم بوده است، تا با بررسي كاركرد اين طرح¬واره¬ها، شناخت دقيق¬تري از شخصيت فردي و اجتماعي اين شاعر حاصل گردد. از مهم¬ترين دستاوردهاي اين پژوهش كه مي¬توان به آن اشاره داشت: 1. در ادبيات فارسي دل مظهر درك شهودي است و چشم نماينده حواس ظاهري بوده و پر كاربردترين ابزار براي درك واقعيت محسوب مي¬شود. بسامد مظروف دل در اشعار مولانا نسبت به مظروف چشم به نوعي شخصيت شهودي مولانا را مطرح مي¬كند. 2. سر در زبان فارسي ظرف مفاهيم مرتبط با انديشه قرار گرفته است، اما در اشعار مولانا، سر ظرف واژگان مرتبط با عشق است. مفهوم عشق به عنوان مظروف سر در اشعار مولانا با واژگان متفاوتي بيان شده است كه تحليل آنها عشق پرشور و تاحدودي عشق رفاقتي را در نگاه احساسي مولانا نشان مي¬دهد.