سير تطور فرهنگي منطقه ي قره داغ در خلال هزاره هاي ششم تاچهارم قبل از ميلاد: براساس داده هاي بررسي هوراند

ناحيه‌ي هوراند كه در بخش شرقي شمال‌غرب ايران واقع‌شده، هرچند فرهنگ‌هاي مختلف پيش‌ازتاريخي را درخود جاي‌داده، اما جايگاهِ توالي فرهنگي آن در گاهنگاري حوزه‌ي شمال‌غرب ايران چندان شناخته شده نيست. از آنجايي‌كه اين ناحيه به‌عنوان پل ارتباطي بين  منتهي‌اليه شرقي و غربي در شمال‌غرب ايران محسوب مي‌شود، مي‌تواند نقش مهمي را در تبيين فرهنگ‌هاي هزاره‌ي ششم تا چهارم قبل‌از‌ميلاد ايفا كند و گاهنگاري نسبتاً جديدي را ارائه دهد. براي دستيابي به گاهنگاري نسبي ناحيه‌ي مورد مطالعه و پي‌بردن به روند جريانات فرهنگي ناحيه‌ي قره‌داغ در دوره‌ي مس‌وسنگ، پرسش‌هاي ذيل مطرح گرديد؛ 1-وضعيت توالي گاهنگاري اين حوزه در دوره‌ي نوسنگي تا پايان مس‌وسنگ چگونه بوده است؟ فرضيه‌ي اصلي در ارتباط با اين پرسش، وجود دوره‌هاي نوسنگي، دالما، پيزدلي و مس‌وسنگ جديد 2 و 3 در حوزه‌ي هوراند است. 2- تعاملات فرهنگي درون و برون‌منطقه‌اي در دوره‌هاي مورد نظر از چه ويژگي‌هايي برخوردار بوده است؟ در مقاله‌ي حاضر، تلاش بر اين است كه با مطالعه‌ي توصيفي-تحليلي يافته‌هاي سفالي به وضعيت نسبتاً روشني از افق‌هاي فرهنگي و جدول گاهنگاري منطقه در دوره‌ي نوسنگي و مس‌وسنگ دست‌يافت. به‌عنوان نتيجه نهايي مي‌توان وضعيت توالي فرهنگي و گاهنگاري در بخش شرقي شمال‌غرب ايران را بدين‌صورت ترسيم نمود: دوره‌ي انتقالي نوسنگي متأخر به مس‌وسنگ قديم (5400-5000 ق.م.)، مس‌وسنگ قديم/دالما (5000-4500 ق.م.)، مس‌وسنگ جديد 1/پيزدلي (4500-4200 ق.م.) و مس‌وسنگ جديد 23 (4200-3600/3700 ق.م.). بر اين اساس در مي‌يابيم كه در اين حوزه، توالي گاهنگاري بدون وقفه‌اي از اواخر دوره‌ي نوسنگي تا پايان دوره‌ي مس‌وسنگ جديد 2 و 3 جريان داشته است. به‌تدريج در طول هزاره‌ي چهارم در شمال و جنوب، فرهنگ مس‌وسنگ جديد 2 و 3 به‌دليل گسترش فرهنگ كوراارس تحت‌تأثير قرارگرفته و سرانجام پس از يك دوره‌ي همزيستي، فرهنگ كوراارس جايگزين اين فرهنگ شده است.