تالارهاي ستوندار حسنلو، انتشارگرايي يا نوآوري

معماري هخامنشي به استفاده از تالارهاي ستوندار معروف است، ولي ساخت چنين تالارهايي در پيش از دوره‌ي هخامنشي نيز در ايران معمول بوده است. از دوره‌ي ماد در نوشيجان و گودين، بناهايي با تالار ستوندار كشف شده است؛ علاوه‌بر اين، در: باباجان، زيويه، حسنلو، كردلر و بسطام نيز نظير اين ساختمان‌ها وجود دارند. در اين بين، قديمي‌ترين نمونه‌ها به حسنلو تعلق دارند كه در آنجا در سه دوره‌ي پي‌درپيِ V،IVc و IVb، با تاريخ حدود 1250 تا 800 ق.م.، مجموعاً تعداد هفت ساختمانِ داراي تالار ستوندار به‌دست آمده‌اند. ويژگي مشترك اصلي اين ساختمان‌ها، بخش مركزي آن‌ها است كه به شكل تالاري ستونداري ساخته مي‌شد، علاوه‌بر اين اجزاء و عناصر مشترك ديگري نيز در بين آن‌ها وجود دارند؛ همچون: رواق ورودي، پيشخوان، راه‌پله‌اي مارپيچ در يك‌طرف پيشخوان، اتاق‌هاي جانبي در اطراف تالار، ستون‌ها و سكوهاي چسبيده به ديوارهاي تالار و تختگاهي در مقابل ورودي تالار. به‌كارگيري اين ويژگي‌هاي مشترك به‌مدت چند قرن در معماري حسنلو ادامه مي‌يابد و منجر به شكل‌گيري سنت معماري خاصي مي‌گردد. در مورد خاستگاه و الگوي اوليه‌ي اين سبكِ معماري، همچنين تداوم و تحولات بعدي آن تا دوره‌ي هخامنشي، نظريات مختلفي مطرح شده است. برخي از پژوهشگران خاستگاه اين سبك را در خارج از فلات ايران جستجو كرده، برخي ديگر براي آن سير تحولي تك‌خطي و يا چندخطي در نظر گرفته‌اند، كه اغلب اين نظرات بر پايه‌ي «نظريه‌ي انتشارگرايي» قرار دارند. در اين نوشتار، ديدگاهي متفاوت درباره‌ي شكل‌گيري اين سبكِ معماري در حسنلو مطرح مي‌شود. در اين ديدگاه، بر پايه‌ي «نظريه‌ي نوآوري»، ساخت تالارهاي ستوندار با توجه به مشتركات آن‌ها با ديگر ساختمان‌هاي همزمانِ فاقد تالار ستوندار در حسنلو، به‌عنوان يك نوآوريِ درونزا در معماري محلي حسنلو شناخته مي‌شود.