ريشه‎شناسي استعمال ذكر «الله محمد علي» در مجموعۀ شيخ صفي الدين اردبيلي

مجموعه‌ي شيخ صفي‏الدين اردبيلي يكي از برجسته‏ترين شاهكارهاي معماري ايرانياسلامي به‌شمار مي‏آيد. سنگ بناي اين مجموعه بعد از وفات شيخ صفي‏الدين اردبيلي در سال 735 هـ.ق./ 1335 م. توسط شيخ صدرالدين موسي فرزند و جانشين او در رهبري طريقت صفويه گذاشته شد و در دوره‏هاي بعد تكميل شد. اين مجموعه را بايد گنجينه‏اي از ده‎ها كتيبه‌ي ارزشمند اسلامي قلمداد كرد كه در قالب هنرهاي متنوعي چون: معرّق كاشي، حجاري، مشبك فلز، معرّق، مشبّك و سوخت چوب متجلي شده است. كتيبه‏هاي اسلامي مذكور را مي‎توان در سه گروه آيات، احاديث و اذكار دسته‏بندي كرد. ذكر «الله، محمد، علي» پرتكرارترين اين اذكار است. اما (پرسش اين است كه) دليل كاربرد مكرر اين ذكر در مجموعه‌ي شيخ صفي‏الدين اردبيلي چيست؟ با توجه به خاستگاه و كاربرد طريقتي مجموعه‌ي مذكور، اذكار موجود در آن و از جمله ذكر «الله، محمد، علي» مي‎تواند ريشه در سنت‏هاي صوفيانه داشته باشد. خصوصاً اين‌كه اين ذكر در سراسر دوران شيوخ و سلاطين صفوي و بعد از اين دوران، بر زبان مريدان اكثراً قزلباش ايشان جاري مي‏شد و هنوز هم در جوامع علويبكتاشي آناطولي، روم ايلي و بالكان به‌عنوان ميراث‌داران تصوف صفويه و آخرين بازماندگان طريقت قزلباشيه كاربرد دارد. همچنين ذكر «الله، محمد، علي» در كتيبه‏هاي موجود در بسياري از ابنيه و اشياء صوفيانه برجاي مانده از عهد مغول تا دوره‌ي معاصر مشهود است. اين پژوهش بر آن است تا با تكيه‌بر منابع تاريخي و تاريخ‎نگاري، اسناد و مدارك آرشيوي، مشاهدات ميداني و مطالعات باستان‏شناسي و به شيوه‌ي توصيفيتحليلي ضمن مطالعه‌ي انعكاس ذكر «الله، محمد، علي» به‌عنوان يك ذكر صوفيه در معماري مجموعه‌ي شيخ صفي‏الدين اردبيلي، به بررسي كاربرد آن در نزد مريدان طريقت صفويه در گذشته و حال بپردازد.