تحليل پيچيدگي‌هاي اجتماعياقتصادي جوامع فلات مركزي ايران در هزاره پنجم ق.م بر پايه فناوري سفال

افزايش كيفيت فني و زيبايي‌شناختي سفال‌ها، بهره‌برداري از كوره‌هاي پيشرفته و تبادل فناوري سفال، برخي از رويدادهاي نوين در فلات‌مركزي ايران در هزاره‌ي پنجم قبل‌ازميلاد بودند. پژوهش حاضر مبتني‌بر تجزيه و تحليل داده‌هاي سفالگري و برخي شواهد پشتيبان است كه از بررسي‌هاي ميداني در دشت‌هاي قزوين و تهران، كاوش در محوطه‌هاي نويافته، نظيرِ چهاربنه و ابراهيم‌آباد، كاوش‌هاي بازنگري در مراكزي چون زاغه، قبرستان و سيلك، و پژوهش‌هاي آزمايشگاهي و گاهنگاري در اين منطقه به‌دست آمده‌اند. توليد سفال كه در نيمه‌ي هزاره‌ي ششم قبل‌ازميلاد در محوطه‌هاي فلات‌مركزي در سطح خانگي جريان داشت، با بهبود توليد و تزئين سفال نخودي منقوش از نوع سيلك I13 به نوع سيلك I45، روندي تخصصي پيش گرفت. در اواخر هزاره‌ي ششم تا نيمه‌ي هزاره‌ي پنجم قبل‌ازميلاد كه فرهنگ دوران مس‌وسنگ انتقالي (سيلك II) حاكم بود، اين روند تداوم يافت. فزوني شمار استقرارها در دشت تهران، استفاده از اشياء شمارشي و نهادن هدايايي از مواد غيربومي در قبور زاغه، ظهور سفال ظريف و قرمز منقوش چشمه‌علي در پهنه‌ي فلات‌مركزي، و كشف شواهد مستقيم توليد و پخت سفال در تپه پرديس، گواهي بر رواج فعاليت‌هاي توليد كارگاهي و روابط منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي در اين دوره هستند. از دوره‌ي مس‌وسنگ قديم (سيلك III13) تا دوره‌ي مس‌وسنگ جديد (III67b)، تحولات ديگري در سفالگري، فلزكاري و معماري پديدار شد؛ به‌طور مثال، شواهد مهمي از استحاله‌ي سنگ مس و ذوب و قالب‌گيري فلز در كارگاه‌هاي تخصصي در تپه قبرستان و سيلك به‌دست آمده است. شاخصه‌هاي توليد تخصصي سفال در اين دوران عبارتند از: استفاده از چرخ سفالگري، بهره‌برداري از كوره‌هاي سفال‌پزي پيشرفته، تزئين سطوح دروني و بيروني ظروف با نقوش: هندسي، گياهي، جانوري، انساني و روايي و با رعايت مختصاتي نظير: تناسب، تقارن، تركيب‌بندي و كادربندي. اين فعاليت‌ها بدون وجود يك سازمان و برنامه‌ريزي امكان‌پذير نبود. اين سازمان به احتمال توسط نخبگان اجتماعي پايه‌گذاري شد كه هدايت، نظارت و پشتيباني فعاليت‌هاي مذكور را انجام مي‌دادند.