خوانِش توتمي نقوش جانوري تمدن حوزه هليل‌رود جيرفت (هزاره سوم ق.م)

بر روي ظروف به‌دست آمده از تمدن حوضه‌ي هليل‌رود، نقوش مختلف: انساني، گياهي، جانوري و هندسي نقش شده است. در ميان آن‌ها، نقوش جانوري از نظر فراواني، خلاقيت انساني، هنري و آييني، ممتاز هستند. هدف اصلي پژوهش حاضر خوانش نقوش جانوري تمدن حوضه‌ي هليل‌رود جيرفت با تكيه بر اشياء كشف شده و به‌دست آمده از اين تمدن در پرتو نظريه‌ي توتم‌پرستي است؛ بنابراين پرسش اصلي پژوهش اين است: نقوش جانوري تمدن حوضه‌ي هليل‌رود جيرفت چه معاني را بازتاب مي‌دهند؟ با مطالعه‌ي مقدماتي نقوش اين فرضيه مطرح شد كه خوانش توتمي نقوش جانوري حوزه‌ي فرهنگي هليل‌رود فهم تازه‌اي براي مخاطب ايجاد مي‌كند و احتمالاً كنشگران انساني حوزه‌ي فرهنگي هليل‌رود براي نقش نمودن جانوران بر اشياء نگاهي حاكي از احترام، تقدس، تابو و ترس داشتند. پژوهش پيشِ‌رو مطالعه‌ي ميان رشته‌اي است و حوزه‌ي تاريخ، باستان‌شناسي و روان‌شناسي را دربر مي‌گيرد. داده‌هاي پژوهش با مطالعه‌ي ميداني و كتابخانه‌اي نگارنده فراهم گرديد و در چارچوب نظريه‌ي توتم‌پرستي به موضوع پرداخته شده است. جامعه‌ي آماري متشكل از 171 ظرف، 122 ظرف آن در كتاب جيرفت، كهن‌ترين تمدن شرق، و 49 ظرف آن در گنجينه‌ي آثار جيرفت، مورد بررسي قرار گرفت. در مجموع، 213 نقش شمارش شد و براساس آن‌ها تقسيم‌بندي و خوانش نقوش انجام گرفت. يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه نقوش جانوري با 88/47 درصد از كل نقوش، فراوان‌ترين نقوش تمدن حوضه‌ي هليل‌رود هستند و در رده‌ي بعدي نقوش هندسي با 65/20 درصد و نقوش گياهي با 67/12 درصد، قرار دارند. نقوش انسانجانوران نيز كه بر 15 ظرف نقش‌بسته است، 73/11 درصد نقوش را تشكيل مي‌دهند. نقوش جانوري داراي جنبه‌ي آييني و ديني هستند و به احتمال زياد انسان متمدن ساكن حوضه‌ي هليل‌رود در نقش اين جانوران و نيز نقش انسانجانوران بر ظروف، نگاهي حاكي از احترام و تقدس داشته است.