حس مكان در مساجد براساس مطالعه تطبيقي شكل و مكان ساخت فخر و مدين در مساجد تاريخي

فخر و مدين از عناصر معماري بومي ايران بوده كه جايگاه ويژه‌اي در گونه‌هاي مختلف معماري ايراني داشته است. اين عنصر از گذشته تا به امروز در معماري كاربرد داشته و فن و روشي در چينش مصالح به‌خصوص آجر است؛ معماران از اين فن براي ايجاد سايه و روشن جهت زيبايي بصري و همچنين جلب نگاه به سمت نماي بنا بهره برده‌اند؛ پژوهش‌هاي معماري انجام‌يافته نيز به شكل و ظاهر اين فن توجه كرده‌اند و ساير جنبه‌هاي اين عنصر، مغفول واقع شده‌اند؛ مسئله‌ي اصلي پژوهش حاضر اين است كه فخر و مدين در كنار تزئيني بودن، چه راهكاري براي ايجاد حس مكان در بناهاي تاريخي ايرانياسلامي ايجاد كرده است؟ براي پاسخ، نياز به شناخت تغييرات اين عنصر در زمان و مكان استفاده آن بوده تا بتوان آن‌را به‌عنوان عنصري در جهت ايجاد حس مكان موردمطالعه قرارداد؛ براي تدقيق موضوع، مسجد به‌عنوان نمونه‌ي مطالعاتي انتخاب گرديد و علت اصلي آن نيز وجود بناهايي از دوره‌هاي مختلف تاريخي است؛ همچنين اين موضوع در ساير گونه‌هاي معماري كمتر موردتوجه بوده است. اين تحقيق با روش تطبيقي و تعيين محورهاي معين براي سنجيدن نمونه‌هاي موردمطالعه، صورت گرفته است. تحليل تطبيقي به معناي توصيف و تبيين مشابهت‌ها و تفاوت‌هاي شرايط يا پيامدها پديده‌ها براساس فرهنگ و سنت‌هاي رايج مي‌باشد. اطلاعات موردنياز از طريق مطالعات كتابخانه‌اي و پيمايش‌هاي ميداني جمع‌آوري شده است. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد فخر و مدين به‌عنوان يك عنصر معماري، ابتدا جنبه‌ي كاربردي داشته است. از شاخصه‌هاي اصلي كه براساس آن‌ها فخر و مدين موردتوجه معماران بوده مي‌توان به: امنيت، محرميت، آسايش حرارتي و تهويه و زيبايي، تعامل بصري، نوررساني اشاره نمود. در دوره‌هاي مختلف تاريخي با بروز تحولات در مسائل سياسي و همين‌طور اعتقادي، فخر و مدين نيز دستخوش تغيير شده است؛‌ اما اين عنصر در فواصل مختلف تاريخي در به‌وجود آمدن حس مكان در افراد و ايجاد تجربه حسي و عاطفي مؤثر بوده و باعث خاطره‌سازي و ايجاد تصاوير ذهني در افراد مي‌شده است.