نقش اسطوره‌هاي ايران و يونان در پيكرنگاري بخش قدامي ريتون‌هاي اشكاني نسا (سنتور، ورزا مرد، گريفون شيرسان)

پيكره‌هاي تركيبي، موجوداتي اساطيري هستند كه در اسطوره‌هاي هر تمدن كهن، نمونه‌اي از آن‌ها ديده مي‌شود. آن‌ها تركيبي از دو يا چند موجود واقعي در طبيعت هستند. نمونه‌هايي از اين پيكره‌ها، به‌عنوان آرايه‌هاي بخش قدامي ريتون‌هايي از جنس عاج كه در شهر باستاني نسا، نخستين پايتخت اشكانيان كاوش گرديدند، به‌‌كار رفته‌اند. سه گونه پيكره‌ي تركيبي در بخش قدامي تعداد قابل‌توجهي از ريتون‌ها به‌‌چشم مي‌خورد. نخستين دسته گريفون‌هاي شيرسان، موجوداتي تركيبي از شير و عقاب هستند كه در هنر هخامنشي نمونه‌هاي بسياري از آن‌ها ديده مي‌شود. دسته‌ي دوم پيكره‌هاي ورزامرد، موجودات نيمه‌انسان و نيمه‌گاو كوهان‌دار، و دسته‌ي سوم سنتورها هستند، مخلوقات نيمه‌انساننيمه‌اسب و نام‌آشناي اسطوره‌هاي يوناني. هر سه دسته با ويژگي‌هاي نوظهور پيكرنگارانه در ميان نقش‌مايه‌هاي ايران باستان، ساغر ريتون‌هاي نسا را نگاه داشته‌اند. پژوهش حاضر به روش تاريخيتوصيفي و با رويكرد اسطوره‌شناسي تطبيقي انجام شده و در گردآوري داده‌ها از شيوه‌ي كتابخانه‌اي بهره برده است. اين نوشتار مي‌كوشد با مقايسه‌ي تطبيقي اسطوره‌هاي ايراني و يوناني مرتبط با پيكرك‌هاي ريتون‌هاي نسا و با بررسي مفاهيم و نمادهاي مشترك ميان آن‌ها، به اين پرسش‌ها پاسخ دهد كه كدام اسطوره‌ها در شكل‌دهي به اين پيكرك‌ها تأثيرگذار بوده‌اند؟ و آن‌ها چه مفاهيم مشتركي را بازنمود مي‌كنند؟ نتايج پژوهش حاكي از آن است كه نقش‌مايه‌ي سنتور برگرفته از اسطوره‌هاي يونان، ورزامرد، تحت‌تأثير اسطوره‌هاي هر دو سرزمين و گريفون شيرسان متأثر از نمونه‌هاي هخامنشي مي‌باشد. مفاهيم مرتبط با اين نقش‌مايه‌ها، باروري، جاودانگي، پهلواني و تمدن‌آفريني هستند كه همگي در عين‌حال با انگيزه كاربرد ريتون‌ها نيز پيوند دارند. با درنظر گرفتن اين پيكرك‌ها به‌عنوان پديده‌هاي فرهنگي دوران اشكاني و مطالعه‌ي آن‌ها، مي‌توان به يك پس‌زمينه‌ي نزديك به واقعيت از باورهاي ايدئولوژيكي اشكانيان دست‌يافت كه در نتيجه‌ي التقاط فرهنگي از يك‌سو، و بازگشت به سنت‌هاي ايراني از سوي ديگر، وارد مرحله‌ي جديدي مي‌شدند.