تكوين خطوط مواصلاتي نواحي شرقي همدان و نقش آن در تكامل مراكز سكونتگاهي (با تأكيد بر ناحيۀ درگزين)

درگزين از جمله مناطقي است كه در گذشته به سبب قرار گرفتن بر سر راه هاي ارتباطي از اهميت سياسي و فرهنگي برخوردار بوده و امروزه نيز وجود بناهاي تاريخي و تپه‌هاي باستاني به جا مانده از آن ايام  نشان از اهميت آن در گذشته دارد. حال با توجه به اهميّت و جايگاه اين ناحيه، اين سؤال مطرح است كه چرا درگزين در قرون بعد از اسلام تاريخ ايران اهميت داشته و نقش و جايگاه مسيرهاي ارتباطي در شكل‌گيري سكونتگاه‎‌ها و پيشرفت فرهنگي آن به چه صورتي بوده است؟ مقالۀ حاضر براي پاسخ گفتن به اين پرسش، در صدد شناخت پيشينۀ تاريخي و تكوين خطوط ارتباطي و نقش آن در تكامل سكونتگاه‌ها و وضع فرهنگي ناحيۀ درگزين در قرون بعد از اسلام است. بررسي منابع تاريخي و جغرافيايي و  مسيرهاي ارتباطي كنوني اين ناحيه نشان مي‌دهد كه موقع جغرافيايي درگزين بر سر راه هاي مواصلاتي، برخورداري از زمين‌هاي حاصلخيز و هموار و قرار گرفتن در دامنۀ كوه‌هاي خرقان، كه براي آن يك امتياز ژئوپوليتيكي به شمار مي‌رود، اين ناحيه را از گذشته تاكنون به محل تردّد كاروان‌هاي تجاري و محل سكونت اقوام و گروه‌هاي مختلف تبديل كرده است. امروزه نيز، با نگاهي به خطوط مواصلاتي اين ناحيه و قرار گرفتن آن بر سر راه سه استان زنجان و مركزي و قزوين، مشخص مي‌شود كه همچون گذشته دو شاخۀ مهم جادۀ ابريشم آن را از شرق و غرب احاطه كرده‌ و عمدۀ سكونت گاه‎هاي اين ناحيه نيز در امتداد همين مسيرها قرار گرفته است.