فنون ادبي از دريچه زبانشناسي: تحليلي نشانه شناختي

Embellishments from a Linguistic View: a Semiotic Analysis

نوشتة حاضر به بررسي برخي صنايع ادبي در ادبيات منظوم از ديدگاه زبانشناختي و در چارچوب نگرش نشانه شناختي سوسور (1916) ميپردازد و قصد پاسخگويي به دو پرسش زير دارد: 1. چه جنبه هايي از آراء نشانه شناختي سوسور در تبيين فنون ادبي جناس، ايهام، مراعات النظير و واجآرايي كارآمد است؟ 2. چرا ترجمة متون ادبي حظ نشانه شناختي اثر را زايل ميكند؟ بررسي شواهد ادبي نشان ميدهد بعد هنرآفريني در صنايع موردبحث، تابع همنشيني نشانه ها در محور زنجيري و تعامل همزمان آنها با محور متداعي است، به‌نحوي كه روابط متنوع بالقوۀ ميان نشانه ها به فعليت درآيد. اين روابط به‌واسطة شباهت ميان دالها، شباهت ميان مدلول ها يا شباهت ميان دال و مدلول ها فعال ميشود. اساس ايجاد شباهت ميان اجزاي نشانه، وجود روابط همنامي و چندمعنايي ميان نشانه ها به ويژه در جناس و ايهام است. در مواردي از جناس و واجآرايي نيز نحوة مجاورت نشانه ها، موجب شكل گيري نوعي دال ثانويه شده، ذهن را به يك مدلول انگيخته پيوند ميدهد. مراعات النظير وقتي حاصل ميشود كه شباهت مدلول ها در محور همنشيني، حوزة معنايي و نشانة ديگري را در محور غيابي زبان، تداعي كند. همچنين ترجمه ناپذيري جنبه هاي هنري، به دليل ارزش نشانه ها در نظام خاص هر زبان و بعد اجتماعي زبان است. روابط همنشيني و متداعي ميان نشانه ها، بر پاية ارزش خاص آنها در نظام زبان فارسي حاصل ميشود و ادبيات با ايجاد شبك هاي از روابط متداعي، جنبه هاي نهفته و غايب روابط ميان نشانه ها را به فعليت ميرساند.

Embellishments count as one of the salient features of literary function of language and they have been studied over a long period of time in Persian literature. Nevertheless not much attention has been paid from a linguistic-semiotic perspective. The present paper aims at investigating some embellishments in Persian poems according to Saussure dealing with the following questions: 1- What aspects of Saussure’s viewpoint are adequate for explaining “pun”, “ambiguity”, “congeries” & “alliteration”? 2- Why does translation bleach aesthetical aspect of poems? To answer the first question, investigating the data reveals that aesthetic aspect of aforementioned embellishments follows from the interaction of neighboring signs in the chain, which simultaneously causes interfaces between syntagmatic and associative axes to represent various activated relations between present and absent signs, according to their similarities in signifiers, signified or both parts of the signs. Homonymy and polysemy are of vital importance to represent these similarities, especially in the case of ambiguity and pun. In alliteration and some other cases of pun the combination and linearity of signs in speech chain yields a secondary motivated signifier (and consequently, a corresponding signified) activated in the mind. Aesthetical aspect of congeries rests on the representation of a semantic field (congruence) in the syntagmatic axes. Indeed, various signs in the speech chain, which have some semantic features in common, cause associative similarity by compatibility among their signified. The answer to the second question relies on sign values and social aspect of language system.