رابطۀ زبان و قدرت در نخستين شعر نو فارسي (تحليل گفتمان انتقادي شعر «وفاي به عهد»)

Relation of Language and Power in the First Modern Persian Poetry (Critical Discourse Analysis of “Vafâ-ye be ʔahd” (Adherence to the Pledge))

مطالعۀ رابطۀ كاربرد زبان در آثار ادبي و مناسبات قدرت، پژوهش‌هاي ادبي را به علوم اجتماعي و زبان‌شناسي پيوند مي‌دهد. ادبيات مشروطه، با توجه به بسامد بالاي طرح موضوعات سياسي و اجتماعي در آن، از اين حيث مستعد بررسي كاربردهاي زباني ايدئولوژيك و رابطۀ آن با مناسبات قدرت است، مخصوصاً شعر نو كه در پيوند با تجددگرايي سياسي و اجتماعي پديد آمد. نخستين شعر نو فارسي را ابوالقاسم لاهوتي در سال 1288 هـ.ش با عنوان «وفاي به عهد» سرود. اين پژوهش با كاربست مدل سه‌بعدي فركلاف در تحليل گفتمان انتقادي به بررسي رابطۀ كاربرد زبان در اين شعر و مناسبات قدرت در عصر توليد آن مي‌پردازد و مي‌كوشد كاربردهاي زباني را در اين شعر از اين منظر تبيين كند؛ يعني در پي آن است كه با تحليل دقيق زبان‌شناختي متن، نشان دهد كه چه گفتمان‌هايي در متن مفصل‌بندي شده‌اند و اين مفصل‌بندي چه ارتباطي با مناسبات قدرت در عصر توليد متن دارد. بدين منظور، از دستور نظام‌مند نقش‌گراي هليدي، در سطح توصيف و بخشي از تفسير، و از بخشي از آراي لاكلو و موف در سطح تفسير بهره برده مي‌شود. بررسي اين شعر نشان مي‌دهد كه در آن گفتمان مشروطه، فمينيسم و اسلام مفصل‌بندي شده است و اين مفصل‌بندي نظام سياسي استبدادي و ساختارهاي اجتماعي مردسالارانه را زير سؤال مي‌برد و نظام سياسي مشروطه و ساختارهايي را كه به زنان، نسبت به گذشته، قدرت بيشتري مي‌دهد ترويج مي‌كند.

The Study of relationship between language use in literary works and power links literary studies to social sciences and linguistics, Because of its high frequency of presentation of political and social subjects in Constitution literature, it has the potentiality to be studied with regard to the ideological language use and the relation of language and power, specially Persian modern poetry which has come to existence with political and social modernism. The first modern poetry was composed by Lâhuti in 1909 named “Vafâ-ye be ʔahd” (Adherence to the Pledge). Applying Fairclough’ three-dimentional model in CDA, this research studies the relation between language use and power in “Vafâ-ye be ʔahd” in the era it is composed. Through explaining linguistic features, i.e. detailed linguistic analysis of the text indicates which discourses are articulated in the text and what relation this articulation has with power relations in the era of composing the text. To this end, Halliday’s SFG is applied in descriptive level and a part of interpretative level; and a part of Laclau and Mouffe’s discourse theory is applied in interpretative level too. The Study of this text shows that the adherence to constitution, feminism, and Islam discourses are articulated in this poetry and this articulation challenges arbitrary political regime and male-dominated social structures and propagates constitutional government and women empowering structures more than past.