فوايد سفينۀ صائب در تصحيح ديوان سنايي

The advantages of the Safine of Sa'eb in editing the Divan of Sana'i

سفينۀ صائب گزيده‌اي درخشان از سروده‌هاي سرايندگان دوره‌هاي گوناگون ادب فارسي است كه صائب تبريزي گرد آورده است. اين مجموعه، علاوه بر آنكه پسند و سليقۀ بزرگترين شاعر سبك هندي و تا حدودي ديگر ادب‌دوستان روزگار صفوي را نشان ميدهد، ضبطهاي فراواني را از برخي دفاتر شعر در بر دارد كه در نسخه‌هاي موجود آن ديوانها نيست، اما پذيرفتني است و حتي گاهي براي تصحيح آن نسخه‌ها بسيار ضروري و كارگشاست. گويا صائب، به‌سبب ملك‌الشعرايي دربار صفويان و نيز راه يافتن به دربار ظفرخان احسن در كابل و شاهجهان در ركن، به نسخه‌هاي معتبر و ارزشمندي دست يافته است كه اكنون در دست نيست. اين سفينه با گزيده‌اي از ديوان سنايي آغاز ميشود و در 488 بيت اين بخش، 78 بيت را ميبينيم كه: 1. در تصحيح مدرس رضوي و ديگران و گاه حتي نسخۀ كابل صورتي مغلوط و ناپذيرفتني داشته است و ضبط صائب از آنها با توجه به قراين سبكي (زباني، وزني، قافيگي، معنايي و صناعات ادبي) درست مينمايد و اكثراً با پيدا شدن نسخه‌هاي قديم و معتبر، در تصحيح برزگر خالقي اصلاح شده است يا 2. ضبط صائب با توجه به سبك شعر سنايي و دورۀ خراساني و ديگر ابيات شعر بسيار پذيرفتني‌تر است يا 3. رباعياتي را ميبينيم كه در تصحيح مدرس نيست، اما اينها نيز اكثراً در چاپ برزگر يا جنگ رباعيات ميرافضلي هست. نوشتۀ حاضر به بررسي و مقايسۀ ضبط اين ابيات در سفينۀ صائب و چاپها و نسخه‌هاي خطي ديوان سنايي ميپردازد.

The Safine of Sa'eb is a noticeable selection of poems belonging to different periods of Persian literature collected by Sa'eb Tabrizi. This collection shows the taste and admiration of the greatest poet of the Indian style and the litteraturs of the Safavid era as well containing the different records of some Divans which don't enist in their present manuscripts. These records are asceptable and sometimes even necessary for editing the manuscripts. It seem the Sa'eb, as the poet laureate of the Safavid court and also connected to the courts of Zafarkhan Ahsan in Kabul and Shah Jahan in Deccan, had access to valid and valuable manuscripts which we don't know now.The Safine begins with an anthology of the Divan of Sana'I and among the 488 verses of this part wesee: 1. verses that had had an erroneous and unacceptable from in the edition of Modarres Razavi and other editions and sometimes even in the Kabul manuscript, but the records of Sa'eb of these verses are stylistically correct (according to linguistic, prosodic, rhythmic, semantic and rhetoric criteria) and are mostly corrected in the edition of Barzegar Khaleqi, 2. Versesthat are recorded in a more acceptable form in the Safine of Sa'eb considering the style of Sana'I and the khorasani period, 3. Especially quatrians which don't exist in the edition of Modarres Razavi, but are mostly recorded in the edition of Barzegar Khaleqi or the Jong-e Ruba'iyyat (= a collection of Quatrians) by Mirafzali. This article is a comparative study of the records of the mentioned verses in the Safine of Sa'eb with the editions and manuscripts of the Divan of Sana'i.