روز سَبّت و حدود دين در انديشه حكيم ناصر خسرو

The Sabbath and Religious Hierarchy in the Thought of Nāṣir- i Khusraw

مفهوم روزهاي آفرينِش، كه در روز مُقدّس هَفتم يا سَبّت، به منتهاي اوج خود نيل مي­يابد، در هرسه مذاهبِ ابراهيمي حضور گسترده اي دارد. با وجود اين كه شماري از مؤمنان استنباط موثق و صحيحي از اين روزها داشتند، ديگر متورعان اِبرام مي ورزيدند كه اين آموزه، معناي باطني ژرفي داشته است. به واقع، در سُنّت اسلامي، كساني كه از نقش عقل براي مكاشفه ايمان و كتاب مقدس پشتيباني مي كنند، از كاربرد تأويل نيز حمايت مي نمايند. به عبارتي دقيق تر، واژه عربي تأويل، دلالت به بازگشت يا رجعت به مبدأ يا منبع چيزي دارد. اسماعيليان، در مقام يكي از دو شُعَب اصلي شيعيان، از سرآمدان و حاميان شاخص و برجسته تأويل محسوب مي ­شوند. در اين راستا، مقاله حاضر به بررسي چگونگي وقوع آفرينش و رابطه آن با سلسله مراتب دين (حدود دين)، در مقام پيشوا و هادي مؤمنان به سوي رستگاري غايي، در انديشه حكيم ناصر خسرو، شاعر شهير فارسي و يكي از بزرگان و رجال اسماعيلي، مي ­پردازد.

The notion of the days of creation, culminating in the hallowed seventh day, or Sabbath, is found in all three Abrahamic faiths. While some believers held to a literal understanding of these days, others insisted that the doctrine had profound esoteric import. In the Islamic tradition, those who championed the role of intellect in understanding faith and scripture advocated the use of symbolic interpretation (taʾwīl). The Arabic word taʾwīl means to cause something to return to its origin or source. Among the most ardent advocates of symbolic interpretation were the Ismailis, one of the two major branches of Shīʿī Islam. This article explores how Ḥakīm Nāṣir-i Khusraw, the famous Persian poet and Ismaili dignitary, understood the days of creation and their relationship to a hierarchy of religion (ḥudūd-i dīn) who led believers to ultimate salvation.