تبارشناسي كتاب مصباح الشريعه

The Influence of the Isra'iliyyat on the Reflection of Adam’s Creation Story in Persian Mystic Prose Texts (5th-7th Century)

«مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه» كتابي است با مضمون عرفاني و اخلاقي كه به امام صادق عليه‌السلام نسب شده است. اگرچه تمامي ابواب كتاب با عبارت «قال الصادق» آغاز مي‌شود و اين در بدو امر نشانگر آن است كه اين اثر متعلق به امام صادق عليه‌السلام است؛ اما درستي چنين انتسابي به جهات مختلفي همچون محتواي كتاب و استناد احاديث موجود در آن مورد نقد است. بررسي محتوايي اين كتاب بر اساس تحليل مقايسه‌اي آن با آثار صوفيه، قرائن و علائم فراواني را آشكار مي‌كند كه نشان مي‌دهد اين كتاب شباهت چشمگيري به آثار و مواريث صوفيه دارد. اين مقاله پس از بياني اجمالي از پيشينه داوري‌هايي كه درباره اين كتاب صورت گرفته، خلاصه‌اي توصيفي از مهم‌ترين نسخه‌هاي خطي كتاب ارائه داده و سپس به بيان نشانه‌ها و قرائن موجود در آن كه دال بر صوفيانه بودن كتاب است، مي‌پردازد. يادكرد از عرفا و شخصيت‌هاي موردتوجه صوفيه، به‌كارگيري اصطلاحات ويژه ادبيات صوفيانه، ساختار و سبك نگارش صوفيانه كتاب ازجمله ‌اين قراين و علائم‌اند. اين كتاب در برهه‌هاي مختلف تاريخي موردتوجه عرفا و صوفيان بوده و به دست برخي از ايشان، شروحي بر آن نگاشته شده است. به دليل وجود چنين ادبيات صوفيانه‌اي است كه برخي علماي بزرگ همچون، علامه مجلسي اين سخنان را منتسب به يكي از شخصيت‌هاي مهم و موردتوجه صوفيه به نام شقيق بلخي مي‌دانند. نوشتار حاضر باهدف تبارشناسي اين كتاب، به بررسي اين ويژگي‌هاي متني مصباح الشريعه مي‌پردازد.

The story of the creation of Adam is one of the most important issues in the Bible, the Qur'an, and the Islamic Hadiths. Following these sources, Muslim theosophists have generated extensive discussion about this story, examined the events before Blowing the Soul, and explained the details of creation. Early theosophists have used ascetic Sufism to deal with this issue in accordance with the Quranic verses, but some later theosophists have distanced themselves from the Quranic aspect of the discussion and have expressed their own ideas in form of a fictional story. Examining Sufism prose texts of the 5th-7th centuries, the present study aims to show this mystical story is deeply rooted in Isra'iliyyat, but Iranian theosophists have used it a means of expressing mystical issues such as Allah’s love and divine trust, Light of the Prophet of Islam or (Noor-e-Muhammadi), the soil importance, humility and his closeness to the Almighty God, God’s exclusive love of some people, etc.