كليدواژه :
انديشه‌هاي عرفاني , سخنوري و مجلس‌گويي , الشواهد و الأمثال , ابوعلي دقّاق
چكيده فارسي :
ابوعلي دقّاق نيشابوري (م405) از نامدارترين عارفان قرن چهارم هجري در نيشابور و ملقّب به صفاتي چون: «استاد»، «امام فن» و «لسان وقت» بوده است. اين القاب، بيانگر استادي و سخنوري وي در «مجالس»ِ عرفاني بوده و آن طور كه از شواهد تاريخي و ميراث فكري او برمي‌آيد، دقاق با بيان «صريح» و «لسان فصيح» خود، پرشورترين مجالس را در نيشابور و مرو و شهرهاي اطراف برپا مي‌كرده و در اين مجالس از عمده‌ترين بن‌مايه‌هاي عرفاني و مضاميني همچون: حال «لطيف» محبّت و اينكه دل آدمي گنجينه و وقف آن است؛ ادب در طاعت و اينكه اين نوع ادب، آدمي را به خدا مي‌رساند؛ صدق و راست‌كرداري و اينكه بنده بايد آن نمايد كه هست؛ اهميت طلب و برتري آن نسبت به يافت و وصال؛ فتوّت و جوانمردي و خصومت و دشمني نورزيدن با خلق، سخن مي‌گفته است. دقاق در زندگي و سلوك خود، عارفي منزوي و دور از شهرت و محبوبيّت بوده و گويا صفات «حُزن و قبض و نوحه‌گري» وي، بي‌ارتباط با انزواي او نبوده است. با اين همه، وي در طريقت، پيرو ابوالقاسم نصرآبادي بوده و از علم و ادب و اخلاق او بهره‌هاي فراواني يافته و از سوي ديگر، بزرگاني چون: ابوالقاسم قشيري و ابوسعيد ابوالخير، خوشه‌چين فضل و ادب و مجلس‌گويي‌هاي وي بوده‌اند.
در اين مقاله كوشيده‌ايم، بعد از كليّاتي درباره زندگي و استادان و آثار و انديشه‌هاي دقاق، به كمك نسخه خطّي و گران‌بهاي «الشواهد و الأمثال» - كه در بردارنده مجالس و گفتارهاي دقاق است – براي نخستين بار به بخشي از عمده‌ترين مضامين فكري و ميراث عرفاني وي اشاره كنيم؛ ميراثي كه عليرغم اهميّت فراوان در سنّت مجلس گويي و مطالعات تاريخي تصوّف، مغفول مانده و توجه چنداني بدان نشده است.
چكيده لاتين :
Abu Ali Daqaq (405 A.H.), known as “Master”, “Imam of Art”, and “Orator of Time”, was one of the most famous sufis in Nyshabour in the fourth century A.H. These epithets showed his gifts and skills in the mystical majales. According to the historical evidence and intellectual heritage, he held the most fervent meetings in Nyshabour, Marv, and cities around. With his “explicit explication” and “eloquent speech”, he spoke about the most significant mystical themes such as “delicate” mode of affection that human heart is its source and treasure; courtesy in obedience and this leads human beings close to God; verity and good deeds in that human must show himself as he is; the importance of wanting and its superiority over gain and join; chivalry, magnanimity, and no hostility and enmity to others. Daqaq was an ascetic mystic who avoided popularity, and it seems his association with “grief, sorrow, and gloom” was not unrelated with his seclusion. However, he was a disciple of Abolqāsem Nasr‛abadi, and great men like Abolghāsem Ghoshayri and Abu Said Abu al-khayr were among his celebrated students. In this article, after reviewing Daqaq’s life, masters, works and thoughts, we tried to refer to his major intellectual and mystical heritage for the first time using the invaluable manuscript al-Shavahed wa al-Amthāl, which includes his speeches and meetings. In spite of its great importance in the tradition of oratory and historical study of mysticism, Daqaq’s legacy had been neglected.
