انعكاس ذكر الله الله در برج مقبره‌ي شيخ صفي‌الدين اردبيلي و جايگاه آن ذكر در تصوّف صفوي

The Reflection of the Hymn of Allah Allah in the Tower of the Mausoleum of Sheikh Safi al-Din Ardabili and its Position in the Safavid Sufism

بقعه‌ي شيخ صفي‌الدين اردبيلي بعد از وفات او در سال 735 ق./ 1335 م.، از سوي فرزند و جانشينش شيخ صدرالدين موسي بنا شد و در دوره‌هاي بعدي، خصوصاً دوران سلطنت شاه طهماسب اول و شاه عباس اول صفوي، گسترش يافت. ذكر «الله الله» بارزترين ذكر انعكاس‌يافته در بناي برج مقبره‌ي شيخ صفي‌الدين اردبيلي است، به طوري كه اغلب از آن بنا با نام «گنبد الله الله» ياد مي‌شود. اين ذكر جزء معروف‌ترين اذكار متصوفه‌ي صفوي به شمار مي‌آيد كه در سرتاسر دوران شيوخ و سلاطين صفوي و همچنين بعد از اين دوران، مريدان ـ اكثراً قزلباش ايشان ـ آن را ترنم مي‌كردند. ذكر «الله الله» هنوز نيز در جوامع علويان آناطولي، روم ايلي و بالكان به عنوان ميراث‌داران تصوف صفويه و آخرين بازماندگان طريقت قزلباشيه كاربرد دارد. اين پژوهش بر آن است تا با تكيه بر منابع تاريخي، اسناد و مدارك آرشيوي، مطالعات باستان‌شناسي و مشاهدات ميداني و به شيوه‌ي توصيفي‌ـ‌تحليلي، ضمن مطالعه‌ي انعكاس ذكر مذكور در معماري برج مقبره‌ي شيخ صفي‌الدين اردبيلي و برخي نمونه‌هاي معاصر و متشابه، به بررسي كاربرد آن نزد مريدان اين خاندان در گذشته و حال بپردازد.

After the death of Sheikh Safi al-Din Ardabili in 735 AH. / 1335 AD., his mausoleum was developed by his son and his successor, Sheikh Sadr al-Din Musa, and later expanded, especially during the reign of Safavid Shah Tahmasb I and Shah Abbas I. The hymn of Allah Allah is the most remarkable hymns in the tower of the mausoleum of Sheikh Safi al-Din Ardabili, so that it is often referred to as the Dome of Allah. This hymn is one of the most famous Safavid hymns which have cantillated by their devotees, mostly Qizilbashs, throughout the period of Sheikhs and Sultans and also after that era. The hymn of “Allah Allah” still used in Alavid societies of Anatolia, Rumili and Balkan which are the heir of Safavid Sufism and the last survivors of Qizilbash creed. The aim of this research is to study the reflection of aforementioned hymn in the Sheikh Safi al-Din Ardabili’s tomb tower architecture and some contemporary and similar sample while discussing its usage amongst devotees of this dynasty in the past and present.