بررسي سندي و دلالي روايات اهل سنت در تفسير «سَبْعاً مِنَ الْمَثاني‏»

شمار قابل توجهي از مفسران اهل سنت به واسطه باور به وجود روايت‌هاي نبوي دال بر معرفي «سوره حمد» به عنوان مصداق عبارت «سَبْعاً مِنَ الْمَثاني‏»، تفسير اين تعبير به «سوره حمد» را بر ديگر آراء برتري داده و آن را برگزيده‌اند. بررسي روايات نبوي در اين موضوع مشابهت زياد متن آن‌ها را اثبات مي‌كند؛ به نحوي كه مي‌توان گفت همه آن‌ها بازگو كننده يك سخن پيامبر (ص) در گفت و گو با يكي از صحابه (به احتمال زياد ابي بن كعب، و يا ابوسعيد بن معلي) هستند. محتواي مشترك در همه اين روايات معرفي «سوره حمد» به عنوان سوره‌اي است كه در كتب آسماني پيشين و قرآن نظير و مانند ندارد و سپس تلاوت آيه هشتاد و هفتم سوره حجر است. مفسران اهل سنت علت تلاوت اين آيه پس از اشاره به فضيلت سوره حمد را در اين ديده‌اند كه اين سوره مصداق تعبير «سَبْعاً مِنَ الْمَثاني‏» است. اما بازخواني مجدد اين روايات نشان مي‌دهد كه از آنجايي كه در آيه هشتاد و هفتم سوره حجر دو تعبير «سَبْعاً مِنَ الْمَثاني‏» و «الْقُرْآنَ الْعَظيمَ» در كنار يكديگر آمده‌اند نمي‌توان به طور قطع گفت سوره حمد مصداق «سَبْعاً مِنَ الْمَثاني‏» است؛ چه اينكه امكان دارد اين سوره به عنوان مصداق «الْقُرْآنَ الْعَظيمَ» معرفي شده باشد. توجه به واژگان به كار رفته در آيه، يعني «الْمَثاني‏» و «الْعَظيمَ» اين احتمال را به وجود مي‌آورد كه تعبير «الْمَثاني‏» ـ كه به معناي معطوف به گذشته است ـ به بخشي از وحي قرآن كه در كتب آسماني پيشين نظير و مانند دارد و تكرار آن‌ها محسوب مي‌شود اشاره داشته باشد و تعبير «الْقُرْآنَ الْعَظيمَ» به بخشي از وحي قرآني كه در كتب آسماني پيشين مانند ندارد و مختص به پيامبر اسلام (ص) است اشاره داشته باشد.