نقد اجتماعي از نگاه امام علي(ع) در نهج البلاغه

Social critique from the perspective of Imam Ali (AS) in Nahj al-Balagh

نقد اجتماعي از موضوعات مهمي است كه به‌رغم پيشينة ديرينه در تاريخ انديشه و عمل بشري، امروزه به‌دليل الزامات و مقتضيات زمان اهميت و ضرورتي مضاعف يافته است. پيشرفت و تعالي جامعۀ انساني منوط به غناي انديشۀ‌ نقد و پربار شدن و غناي انديشة‌‌ نقد مستلزم روشمند شدن و سامان‌بخشي به آن است. از اين‌رو در سنت‌هاي فكري مختلفِ انديشۀ بشري و به‌ويژه در ميان انديشمندان معاصر غرب تلاش‌هاي ارجمندي براي پي‌ريزي و استحكام بخشيدن به مباني تئوريك نقد و عرضۀ نظريه‌اي دربارۀ نقد اجتماعي صورت گرفته است. در اين مقاله كوشش شده تا با بهره‌گيري از روش تحليل محتوا و با تحقيق و تأمل در متن نهج‌البلاغه، به‌عنوان يكي از متون مهم و تأثيرگذار در ميراث فكري مسلمانان، امكان استنتاج و تدوين نظريه‌اي درباره نقد اجتماعي از اين متن بررسي گردد. اگر نظريۀ نقد را به مثابۀ چارچوبي منسجم مشتمل بر اصول و مفروضات نقد، ملاك‌هاي تشخيص نيك از بد، مرجع تعيين‌كنندة اين معيارها، شرايط و ويژگي‌هاي منتقد و نيز كارگزار يا كارگزاران نقد بدانيم، اين مقاله كوشيده است با تأكيد و تمركز بر معيارهاي نقد اجتماعي در نهج‌البلاغه امكان استنتاج و عرضۀ نظريه‌اي را در اين باب نشان دهد. حاصل بحث اين است كه از نگاه نهج‌البلاغه مهم‌ترين معيارها و ملاك‌هاي نقد اجتماعي عبارتند از پرسش­گري، آينده‌نگري، حساسيت نسبت به ارزش‌هاي بنيادين جامعه و مسئوليت‌پذيري اجتماعي. اين معيارها در واقع ملاك تمييز بين جامعۀ به­ سامان و ايده‌آل از جامعۀ نابه­ سامان است.

Social criticism as an important issue, in spite of its long- established background in the history of human thought and behavior, has nowadays become more important due to the requirements of the present- day society. Advancement of the human society rests upon the enrichment of thought of criticism which in turn requires that criticism be systematic and methodical. Thus in various traditions of human thought, particularly among contemporary western scholars, valuable attempts have been made to establish and strengthen a theoretical foundation for criticism and offer a theory of social criticism. In the present study attempts have been made to investigate the possibility of inferring and developing a theory of social criticism from the texts of nahj- al- Balaghah, as one of the leading and valuable texts in the Islamic intellectual tradition. Considering a theory of criticism as a coherent framework consisting of principles and assumptions of criticism, criteria for distinguishing good and bad, a source of determining such criteria, characteristics of a critique, and agents of criticism; the present study claims that Nahj- al- Balaghah enjoys the capacity of offering a theory of social criticism