مساله‌گي جنسيت در انديشه علامه طباطبايي

Allameh Tabatabai on the Problem of Gender

تفكيك «جنس» و «جنسيت» از مبنايي‌ترين انگاره‌هاي فمينيستي تلقي شده است. فمينيست‌ها بر اين اساس، ادعاي برساخت‌بودن بسياري از ويژگي‌هاي زنانه را كه طبيعي تلقي مي‌شدند، مطرح نموده و نظريه‌هاي انتقادي و هنجارين خود را در راستاي رفع فروتري زنان، پايه‌گذاري مي‌كنند. بر اين اساس، برخي برنامه‌ريزان حوزه مطالعات زنان ايران، در مورد انديشمنداني مانند علامه طباطباييره ادعا مي‌كنند كه؛ چون جنسيت مسئله مدنظر اين شخصيت‌ها نبوده، نمي‌توان انديشه‌هاي ايشان را به‌عنوان رقيبي براي نظريه‌هاي فمينيستي يا چارچوبي منسجم براي فهم، تبيين يا اصلاح وضعيت زنان تلقي نمود. بررسي اين ادعا مسئله اصلي پژوهش است. نتايج اين پژوهش كه با روش تحليل محتواي كيفي آثار علامه خصوصا (الميزان) انجام گرفت نشان مي‌دهد: علامه درصدد ارائه مباحثي منسجم در دفاع از وضعيت زن در انديشه اسلامي و نقد آن در جوامع اسلامي و مدرن بوده، اين مباحث را ناظر به مهم‌ترين انگاره‌هاي فمينيستي طرح و در چارچوبي علمي هدايت نموده است؛ از‌اين‌رو توجه به تفكيك بين جنس و جنسيت يكي از ويژگي‌هاي صورت‌بندي مسائل زنان در انديشه علامه است. با‌اين‌وجود، چون ايده‌پردازي‌هاي ايشان ناظر به مباحث اقناعي و انتقادي نسبت به آموزه‌هاي اسلامي و فمينيستي است، نمي‌توان ديدگاه ايشان را به‌عنوان نظريه علمي با ويژگي‌هاي نظريه‌ تجربي قلمداد نمود.

The distinction between ‘gender’ and ‘sex’ is regarded as the most basic feministic assumption. Accordingly, feminists argue that many of women’s characteristics which have been deemed as natural traits are socially constructed, so their critical and normative theories are intended to eliminate women inferiority. Some planners and scholars in the field of Iranian women studies argue that one cannot conceive the ideas of thinkers likes Allameh Tabatabaei as a rival for feminist theories or as a coherent framework for understanding, explaining, or reforming the status of women, because gender has not been a matter of interest for them. We examine the claim in details in this research. The results of this research carried out by qualitative analysis method on Allameh's works (particularly Al-Mizan), show that Allameh has sought to present coherent discussions in defending the place of women in Islamic thought and in criticizing their conditions in Islamic and modern societies, and he addresses these topics regarding most important feministic ideas. Therefore, attention to the distinction between sex and gender is one of the features of the formulation of women's problems in Allameh's thought. However, due to the rhetoricity of his speculations in Islamic and feminist teachings, one cannot regard his viewpoint as a scientific theory with the characteristics of an empirical theory.