معناشناسي «ذاتي» در حسن و قبح ذاتي

اين مقاله به بيان ديدگاه‌ها درباره معناي «ذاتي» در حسن و قبح ذاتي و رابطه اين معاني با يكديگر مي‌پردازد. بنا بر يك قول، اين ذاتي «شبيه ذاتي باب ايساغوجي»است؛ البته اگر بپذيريم در جايي كه محمولْ ذاتيِ موضوع است، لازم نيست موضوع از ماهيات و داراي جنس و فصل باشد، بلكه مي‌تواند از مفاهيم غيرماهوي و داراي محمولي به‌منزله جنس و فصل هم باشد. اگر حسن و قبحْ عرضيِ ذاتي و از لوازم ذات موضوع باشد، «ذاتي باب برهان» خواهد بود. زماني «شبيه ذاتي باب برهان» است كه ذاتي را مناسب حوزه اعتبار بدانيم نه قلمرو تكوين. «حمل ذاتي اوّلي» است اگر حسن و قبح با موضوعش اتحاد مفهومي داشته باشد. ذاتي به معناي «عقلي» يعني عقل به‌طور بديهي حسن و قبح را درك مي‌كند. ذاتي به معناي «واقعي» يعني حسن و قبح مبتني بر مصلحت و مفسده واقعي است. ذاتي به معناي «علّي» يعني اينكه موضوع علت تامه براي حكم حَسن و قبيح است. ذاتي به معناي «استقلالي» همان عدم وابستگي حسن و قبح برخي افعال به افعال ديگر است. ذاتي به معاني شبه باب ايساغوجي، عقلي، واقعي، علّي، استقلالي و حمل ذاتي با هم سازگار و قابل جمع‌اند. هر يك از دو معناي ذاتي باب برهان و شبه آن با معاني عقلي، واقعي، علّي و استقلالي سازگار است. اگرچه خود اين دو معنا با هم و نيز هر كدام با حمل ذاتي جمع نمي‌شوند. به نظر مي‌رسد ذاتي باب برهان درست باشد كه در‌اين‌صورت، حملْ شايع صناعي خواهد بود.