علم حضوري فطري به خدا از منظر عقل و نقل

علم فطري انسان به خدا، تقريباً مورد اتفاق همه انديشمندان مسلمان است؛ اما درباره اينكه اولاً مراد از فطري‌بودن علم به خدا، كدام معنا از معاني فطرت و كدام نوع از علم (حصولي يا حضوري) است؛ ثانياً اگر علم حصولي فطري به خدا وجود دارد، به كدام معنا از علم حصولي فطري است؛ و ثالثاً اينكه ادعاي فطري‌بودن علم به خدا را چگونه مي‌توان اثبات كرد، اختلاف‏ هايي وجود دارد. براي اثبات فطري‌بودن علم به خدا، غالباً به يكي از راه‌هاي شهود، نقل و استقراي تاريخي استناد مي‌شود. در اين مقاله با هدف اثبات فطري‌بودن علم حضوري به خدا، نخست به تعيين معناي مورد نظر از فطري، تبيين انواع امور فطري، تبيين مفهوم علم حضوري فطري و معاني مختلف علم حصولي فطري به خدا پرداخته‌ايم، سپس درصدد اثبات سه ادعا برآمده‌ايم: (1) تنها دو دليل اساسي براي اثبات علم فطري به خدا وجود دارد: الف) دليل فلسفي، از راه ملاك علم حضوري، يعني اتصال وجودي معلول به علت؛ ب) دليل نقلي، از راه آيات شريفه قران كريم، به‌ويژه آيه ميثاق و روايات مربوط به آنها. (2) اين دو دليل، تنها علم حضوري فطري به خدا را اثبات مي‌كنند. (3) دليلي عقلي بر اثبات علم حصولي فطري به خدا سراغ نداريم و آيه ميثاق نيز بر علم حصولي به خدا دلالتي ندارد. راه‌هاي شهود و استقراي تاريخي نيز براي اثبات فطري‌بودن علم به خدا مفيدند؛ اما راه اول، راه هميشگي و همگاني نيست و راه دوم، مفيد يقين نيست؛ البته اين دو راه براي تأييد ادله ديگر و براي اقناع در شرايط خاص مفيدند.