بررسي و نقد رويكرد تاريخي‌نگري‏ به سنت اسلامي در آراي محمد عابد الجابري و محمد اركون

رويكرد تاريخي به سنت اسلامي و انديشه ديني، يكي از رويكردهاي جديد در جهان اسلام است كه طي دهه‌هاي اخير از سوي برخي انديشمندان و جريان‌هاي فكري در جهان اسلام مورد توجه قرار گرفته است. دراين‏ميان، جريان اعتزال نو و به‌ويژه محمد عابد الجابري و محمد اركون، اين رويكرد را به‏طورجدي به كاربسته و ميراث فكري اسلامي را نقد كرده‌اند. هدف آنها از اين رويكرد تاريخ‏مندانه، ارائه قرائتي جديد از اسلام و انديشه اسلامي است؛ قرائتي كه بسياري از آموزه‌هاي فقهي و اعتقادي اسلامي را تاريخ‏مند مي‏داند و منحصر به عصر نزول مي‌كند. اين رويكرد در پي آن است كه با تسري دادن آموزه‌هاي اسلامي به همه زمان‌ها و مكان‌ها مقابله كند؛ چراكه در اين ديدگاه اين سريان يافتن، درنهايت به برداشت‌هايي ايدئولوژيك از اسلام مي‏انجامد كه عامل اصلي عقب‏ماندگي مسلمانان شمرده مي‌شود. اين دو در رويكرد تاريخي خود، از نگرش تاريخي كلاسيك عبور كرده و از رويكردهاي جديد در حوزه تاريخي‏نگري يا همان تاريخي‏نگري نوين (نوتاريخ‏گرايي) بهره برده‌اند كه از آن جمله مي‌توان به روش مكتب آنال در فرانسه اشاره كرد. البته، هم جابري و هم اركون در اين رويكرد تاريخي متأثر از انديشمندان پست‏مدرن غربي و به‌ويژه فرانسوي هستند و كوشيده‏اند الگوي آنان را عيناً در فضاي فكري اسلامي پياده سازند. اين در حالي است كه برخي معتقدند حوزه معرفتي اسلام و غرب، تفاوت‌هاي بنياديني با يكديگر دارند و نمي‌توان براي هردو آنها نسخه واحدي ارائه كرد. در اين مقاله نحوه به‏كارگيري رويكرد تاريخي‏نگري نوين از سوي جابري و اركون درباره انديشه اسلامي تبيين و بررسي، و سپس با جريان‌هاي مخالف اين رويكرد مقايسه شده است تا خواننده فراتر از نتايج اين مقاله بتواند خود به قضاوت بنشيند.