بررسي سازگاري موجبيت علّي و اختيار با تأكيد بر ملاك‌هاي سه گانه اختيار از نظر علامه طباطبائي

درباره رابطه اصل موجبيت علّي و اختيار، آراي متفاوتي ارائه شده كه ذيل دو عنوان كلي جاي مي گيرد: «سازگارگرايي» كه اختيار را با موجبيت علّي سازگار مي داند و «ناسازگارگرايي» كه به ناسازگاري اين دو معتقد است. علامه طباطبائي در مقام فيلسوفي سازگارگرا، مي‏كوشد با تعريف فعل اختياري، ملاك اختيار را به دست داده، نشان دهد چگونه يك فعل اختياري با داشتن چنين ملاكي مي تواند با اصل ضرورت علّي سازگار باشد. با بررسي آثار مختلف علامه مي توان گفت ايشان در مجموع چهار ملاك براي فعل اختياري قايل مي شود. اين ملاك ها نه در طول هم، بلكه در عرض هم مطرح مي شوند. بدين ترتيب، علامه در مباحث خود، گاه ملاك «خودتعيني» را براي اختيار در نظر مي گيرد و گاهي «فعل مسبوق به اراده» را به ‌عنوان فعل اختياري مطرح مي كند. جايي ديگر فعل ارادي را به فعل اختياري و جبري تقسيم مي نمايد و «ملائمت آن با نفس فاعل» را ملاك اختيار مي گيرد و در نهايت اختيار را به «امكان بالقياس» تعريف كرده، آن را به معناي رابطه امكاني معلول با علت ناقصه اش مي داند. در مقاله حاضر به تبيين و بررسي سه ملاك اول ‏پرداخته شده است.