بررسي انتقادي بازسازي هاي استدلال جرجاني بر بساطت مشتق

بساطت مشتق كه نزد ملاصدرا به نوعي از مباني فهم اصالت وجود و رابطه وجود و موجود به شمار مي‌رود، از جدال رازي و جرجاني آغاز شده است. استدلال جرجاني بر بساطت مشتق، اشكالات زيادي را به خود ديده كه برخي براي خلاصي از اين ايرادات، به بازسازي مختلفي از آن پرداخته‌اند. مقاله حاضر نيز در صدد بررسي بازسازي‌هاي استدلال جرجاني است. البته اثبات بساطت مشتقات در گرو اثبات دو ادعاي سلبي (خروج ذات و نسبت از مفهوم مشتق) و ايجابي (تبيين تفاوت ميان مبدأ و مشتق) مي‌باشد و ارزيابي اين بازسازي‌ها نيز در واقع، بررسي كاميابي اين استدلال‌ها در جهت اثبات دو مدعاي سلبي و ايجابي است. در اين راستا، جناب سبزواري ضمن دفاع از جرجاني، دست به بازسازي زده است تا راه را براي اثبات بساطت هموارتر كند كه اين استدلال نيز مانند بيان خود جرجاني «در جهت اخراج ذات از مفهوم مشتق» بي‌نقص به نظر مي‌رسد. اما بازسازي آقايان حائري و غروي اصفهاني به‌خاطر غفلت در ناحيه جهات، دچار ايراد هستند. مدعاي سلبي نظريه بساطت محض، خروج ذات و نسبت از مشتق مي‌باشد. اين در حالي است كه استدلال جرجاني و بازسازي سبزواري فقط از عهده اخراج ذات از مفهوم مشتق بر مي‌آيند و نمي‌توانند نسبت را از مفهوم مشتق خارج سازند. علاوه بر اين، اين دو بيان از اثبات مدعاي ايجابي بساطت، يعني رابطه «بشرط لايي و لا بشرطي» ميان مبدأ و ذات هم عاجزند. ديگر بازسازي‌هاي استدلال جرجاني نيز حتي از عهده اخراج ذات به عنوان يكي از مدعيات بخش سلبي نظريه بر نمي‌آيند. دراين‌صورت، بديهي است كه از عهده اخراج نسبت از مفهوم مشتق يا اثبات مدعاي ايجابي آن هم بر نيايند.