بررسي تطبيقي نفس و مدارج هفتگانۀ كمال آن از ديدگاه افضل‌الدين كاشاني و شهاب‌الدين سهروردي

Comparative study of the soul and the seventh degree of its perfection from the point of view of Afzalladdin Kashani and Shahabaddin Sohravardi

علم النفس يكي از مهم‌ترين مباحث فلسفۀ اسلامي محسوب مي‌شود. اين پژوهش به بررسي جايگاه نفس و مراتب كمال آن در نظام فكري و فلسفي افضل‌الدين كاشاني مي‌پردازد و به نتايج زير دست يافته است: افضل‌الدين در ارائۀ مباحث فلسفي رويكردي اشراقي دارد؛ محور مباحث فلسفۀ آگاهي‌محور وي، «نفس» به‌عنوان موجودي خودآگاه است؛ عقل/ نفس به‌عنوان يك حقيقت الهي و متافيزيكي خودآگاه باب ورود به فلسفۀ افضل‌الدين است. ازاين‌رو آگاهي و ادراك نفس تا مرحلۀ نيل به حقيقت از اهمّ مباحث فلسفي وي به شمار مي‌رود؛ تا جايي كه وي مراتب كمال نفس را منطبق با مراتب علم و آگاهي دانسته و به تبع مراحل هفتگانۀ سير و سلوك آييني و عرفاني، مراتب و مدارج كمال نفس را در طي مراحل هفتگانۀ عقلاني ترسيم مي‌كند. تفاوت تشكيكي مراتب ادراك در همۀ اين مراتب به حقيقت واحد آگاهي منتهي مي‌گردد؛ چنان‌كه نفس با وصول به هر مرتبه، بر ميزان آگاهي و خودآگاهي او افزوده مي‌شود تا به مرتبۀ عقلاني ـ مرتبۀ اتحاد عقل و عاقل و معقول ـ نائل گردد.

Self-knowledge is one of the most important topics of Islamic philosophy. This research studies the position of the soul and its perfection in the intellectual and philosophical system of Afzal al-Din Kashani, and has achieved the following results: Afzal al-Dīn has a philosophical discourse in Ishraqi's approach; his conscious awareness of philosophy is the "soul" as slef consciousness; the intellect / soul is a self-conscious divine and metaphysical fact of entering into the philosophy of Afzal al-Din. Therefore, consciousness and perception of the soul up to the stage of achieving the truth is one of the most important philosophical debates of his, so far as he considers the perfection of the soul to be in line with the levels of knowledge and consciousness, and according to the seventh stages of ritual and mystical conduct, perfection draws the soul through the seventh rational stages. The distinction between the levels of perception in all these levels leads to the truth of the unit of consciousness; as the soul, by achieve at each level, increases its awareness and consciousness to reach the rational level of the degree of unity of reason, wise and reasonable.