بررسي رابطۀ بين تخصصي‌شدن، تنوع، رقابت صنعتي و تمركز فضايي صنايع در شهرستان‌هاي ايران، در دورۀ زماني 1375تا1390

اغلب تحقيقات انجام‌شده در ايران به بررسي چگونگي تخصصي‌شدن و تمركز فضايي صنايع پرداخته‌اند و مطالعه‌اي كه علاوه بر تخصصي‌شدن، تأثير تنوع و رقابت صنعتي بر تمركز فضايي صنايع را نيز سنجيده باشد، تا به حال صورت نگرفته است. از‌ اين رو، اين مقاله براي تعيين موقعيت و جايگاه شهرستان‌هاي مختلف كشور ايران در ساختار فضايي توليد، به بررسي تأثير تخصصي‌شدن، تنوع نسبي و رقابت صنعتي بر تمركز فضايي صنايع در بخش‌هاي مختلف صنعتي مي‌پردازد. روش تحقيق مقاله كمي تحليلي است. داده‌هاي مورد نياز براي شاخص‌هاي‌ اندازه‌گيري،‌ از سرشماري كارگاه‌هاي صنعتي با ده نفر نيرو و بيشتر، در طي سه دورۀ 1376، 1385 و1390 به دست آمده است. شاخص تخصصي‌شدن از طريق ضريب مكاني (LQ)، شاخص تنوع با روش تنوع نسبي (RDI) و شاخص رقابت از طريق روش گليسر و همكاران به دست آمد. براي بررسي رابطۀ بين اين سه شاخص و تمركز فضايي صنايع، از روش رگرسيون وزني جغرافيايي (GWR) استفاده شد.نتايج يافته‌ها نشان مي‌دهد كه در اغلب ‌صنايع بين تخصصي‌شدن و تمركز فضايي رابطۀ مستقيم و معناداري وجود دارد و با افزايش تخصصي‌شدن، اشتغال رشد كرده است. اين بيانگر تأييد نظريه‌هاي مطرح در جغرافياي اقتصاد نوين است كه فعاليت‌هاي صنعتي كشور در بخش توليد، بيشتر به سمت تمركز در مناطق خاص جغرافيايي تمايل دارد تا از اين راه به خوشه‌بندي صنعتي و صرفه‌جويي‌هاي ناشي از تجمع دست يابد. اما برخلاف برخي نظريه‌هاي مطرح، بين تنوع نسبي صنايع و رقابت صنعتي بين شهرستان‌ها با تمركز فضايي صنايع رابطۀ معناداري مشاهده نشد. توصيه مي‌شود رويكرد خوشه‌اي براي تقويت فعاليت‌هاي صنعتي با تمركز بر مزيت‌هاي مكاني ايران از سويي و تقويت الگوي چندمركزي براي بهبود ساختار فضايي توليد از سوي ديگر، در دستور كار مقامات و سياست‌گذاران صنعتي منطقه‌اي قرار بگيرد.