ديات متناسب و نامتناسب با تأكيد بر نظر امام خميني (س)

Proportionate and Disproportionate Penalties with Emphasis on Imam Khomeini’s Viewpoint

ديات، هر فلسفه‌اي داشته باشد، بايد به دليل عقل يا طبق سيره عقلا، با جنايات متناسب باشد. بعلاوه، ديات نيز بايد با هم متناسب باشد، يعني جنايت‌هاي مشابه ديات مشابه داشته باشد. در بعضي از روايات، با مقايسه جنايات و ديات، تناسب ديات به‌وضوح پيداست؛ اما در بعضي از آن‌ها تناسب ديات مخدوش به نظر مي‌رسد. در اين مقاله، با استناد به روايات، بيش از سي مورد ديات متناسب و به همين تعداد ديات نامتناسب نشان داده‌شده است. با تعارض «روايات دال بر ديات نامتناسب» با «دليل عقل يا بناي عقلا» مي‌توان به ‌صورت‌هاي مختلف مواجه شد. بعيد نيست بتوانيم بگوييم مردم، در عصر صدور روايات، ديات را پذيرفته بوده و آن را ظالمانه نمي‌دانسته‌اند؛ اما اين، دليل نمي‌شود كه اگر امروزه عموم عقلاي عالم بعضي از آن‌ها را نامتناسب و غيرعادلانه مي‌دانند، ما همچنان بتوانيم آن‌ها را به شارع عادل حكيم نسبت دهيم. چه‌بسا فقها در تحليل‌هاي مجدد و مستمر خود به نتايجي برسند و دياتي را از روايات استنباط كنند كه با اصول مسلم عقلي و عقلايي و فرهنگ ديني مغاير نباشد.

The principle of distress and constriction is among the secondary but highly used and most important rules in Islamic jurisprudence. A major part of the developments in family laws comes from this principle. Distress and constraint are the two factors that legitimize requests for divorce by the wife according to Islamic jurisprudence.
The majority of jurisprudential sources have constituted requests for divorce by the wife for distress and constriction based on the traditions. In this paper, we have first tried to clarify Imamiyah jurists’ rules on divorce for distress and constriction and secondly, made an analysis on the reasons, in order to come to this conclusion that those instances in the words and rules of the jurists are symbolic and not restrictive in nature. Therefore, they are varied according to the time and place, and social conditions.