‎تبيين محكي و معيار صدق اوليات از منظر آيت‌الله مصباح در مقايسه با نظرية قدما

اوليات به عنوان پايه‌اي از معارف بشري، هماره مورد توجه معرفت‌شناسان بوده و هست. كانون اين توجه در اين‎گونه قضايا، معيار صدق است. «ارجاع اوليات به علم حضوري» نظريه‌اي خاص در اين باره است. مبدع اين نظريه، آيت‎الله مصباح، بر اين باور است كه ملاك صدق اوليات را بايد در اشراف حضوري به حاكي، محكي و حكايت دنبال كرد. در مقابل، برخي از انديشمندان معتقدند اگر موضوع در قضية اولي، داراي مصداق در نفس‌الامر متناسب خويش باشد، آن‌گاه قضية اولي از آن مصداق در عالم واقع نيز حكايت مي‌كند. در اين ديدگاه نمي‌توان محكي در اين‎گونه قضايا را به علم حضوري ارجاع داد؛ چراكه ما هيچ‎گاه به امور بيرون از خويش اشراف حضوري نخواهيم داشت؛ اما با تحليل قضاياي اولي مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه قضاياي اولي، هيچ حكايتي از مصاديق محقق خويش در عالم واقع يا حقيقتِ لابشرطي كه در ضمن مصاديق موجود است، ندارند. در اين ميان آيت‎الله مصباح ما را به سرمنزلي بديع دعوت مي‎كند. ايشان بر اين باور است كه محكي قضاياي اولي را بايد نه در حكايت مفاهيم از عالم واقع، بلكه در فرض حكايت آنها از عالم واقع دنبال كرد.