بررسي تطبيقي آزادي اخلاقي در انديشه كانت و شهيد مطهري

مسئله آزادي به‌ويژه آزادي معنوي از مطالب بنيادين در سلسله مسائل فلسفه نظري و عملي است؛ هرچند نقش آن در فلسفه عملي نمايان‌تر است. اهميت و ضرورت اين ‎مسئله و جايگاه ويژه آن در حل مسائل فلسفي به‌ويژه مسائل انسان‎شناسي، موجب اهتمام ويژه متفكران به آن شده است. در اين مقاله ديدگاه دو متفكر تأثيرگذار در حوزه فلسفه غربي و فلسفه اسلامي، با روش توصيفي ـ تحليلي واكاوي شده است: يكي ايمانوئل كانت كه در حوزه فرهنگ مسيحي رشد يافته و ديگري شهيد مطهري كه در حوزه فرهنگ اسلامي پرورش پيدا كرده است. از رهگذر اين جستار روشن مي‌شود كه كانت در فلسفه اخلاق خود آزادي را مبناي استدلال بر اخلاق قرار داده است. ايده بنيادي اخلاق كانت اين است كه عمل انسان بايد نه‎تنها مطابق وظيفه بلكه صرفاً از روي وظيفه و به صرف احترام به قانون اخلاق باشد؛ ازاين‌روست كه كانت به مفهوم بنيادي فلسفه اخلاق خود يعني خودفرماني اراده (خودآييني) مي‌رسد. شهيد مطهري بر خلاف كانت، آزادي اخلاقي را به رعايت قوانين پيوند نمي‌زند، بلكه آن را با رعايت قوانين الهي و نگاه‌داري جانب انسانيت انسان پيوند مي‌زند. براين‎اساس آزادي اخلاقي، آزادي انسان از شهوات خود، آزادي انسانيت انسان از حيوانيت خود و استقلال او در انسانيت اخلاقي خويش است.