كليدواژه :
اهوره مزدا , داريوش , بيستون , خداي آسمان , ميان رودان
چكيده فارسي :
در كتيبه سلطنتي داريوش در بيستون، خداي بزرگ پارسيان، اهوره مزدا، نقش بسيار فعالي ايفا مي كند، چنان كه نام اهوره مزدا يكي از پربسامدترين واژگان به كار رفته در اين كتيبه است. به عبارت ديگر، مي توان او را خداي حامي داريوش، دودمان شاهي و از همه مهم تر خداي مشروعيت بخش سلطنت هخامنشيان قلمداد كرد. حضور اين خدا در كتيبه بيستون، با حضور بالنسبه كمرنگ تر وي در ديگر منابع معاصر دوره هخامنشي در تقابل است. عموما اطلاق چنين نقشي براي هورمزدا با زرتشتي بودن هخامنشيان و يا وام گيري نان از متون اوستايي توجيه مي شود با وجود اين، مقايسه عناصر ديني كتيبه هاي هخامنشي و متون اوستاي كهن تفاوت هاي بنياديني را ميان اين دو نشان مي دهد. از اين رو، مسئله خاستگاه اهورمزدا در ميان پارسيان و دلايل انتساب چنين نقش مهمي به اين خدا در كتيبه بيستون بايد از منظر ديگري غير از زرتشتي بودن هخامنشيان بررسي شود. اهميت طرح چنين موضوعي در آن است كه مي تواند ارزيابي مجددي از سازوكار مشروعيت بخشي سياسي هخامنشي ارائه دهد. مقاله حاضر با بررسي مجدد متون معاصر با هخامنشيان، كه حاوي اطلاعاتي در خصوص دين پارسي هستند، در تلاش است تا خاستگاه اهورمزداي پارسي و دلايل اعتلاي وي را در كتيبه بيستون نشان دهد. در اين بررسي، سنجش عناصر ديني كتيبه هاي هخامنشي با متون كهن هند و ايراني و ديگر منابع نشان مي دهد كه پرستش اهور حمزدا احتمالا گونه اي پيش زرتشتي از مزداپرستي است كه در آن وي تنها به عنوان خداي آسمان پرستيده مي شده در واقع بر كشيده شدن اهوره مزدا، كه نخستين بار در كتيبه بيستون قابل مشاهده است، توسط داريوش انجام شد تا در غياب حق جانشيني موروثي و براي مقابله با بحران مشروعيت پادشاهي خود، سلطنتش را گزينشي آسماني نشان دهد گذشته از اين، به نظر مي رسد
چنين تصويري از اهورمزدا با الگوبرداري از مضامين سياسي ميان روحاني صورت گرفته كه چنين رويكردي در آن قدمتي ديرينه داشته است
چكيده لاتين :
In Darius’ royal inscription in the Behistun, Persian great god, Aurammazdā plays a proactive role. Accordingly,
Aurammazdā’s name is one of the most occurred words in the inscription. In other words, we can presume
him as patron god of Darius, royal dynasty, and most importantly legitimizing god of Achaemenid rule. Preeminence
of Aurammazdā in the Behistun inscription contradicts with his relative insignificance in other
contemporary sources. Generally, attributing such a role to Aurammazdā, has been justified by the assumption
that Achaemenids were Zoroastrian or they borrowing such concept from Avestan texts. Nonetheless,
comparing religious elements in the Achaemenid inscription and old Avestan texts demonstrates fundamental
differences in their religious practices. Therefore, question of the origin of Aurammazdā in the Persian religion
and the reason for assigning such an important role to Aurammazdā in the Behistun must be reviewed form
a different perspective other than Achaemenids being Zoroastrians. Significance of such a question is that it
can offer a reevaluation of the mechanism of Achaemenid political ideology. Present paper aims to investigate
the origin of Persian Aurammazdā and the cause of its elevation in the Behistun inscription by reviewing
Achaemenid contemporary sources containing information regarding Persian religion. In this study, evaluation
and comparison of Achaemenid inscriptions, old Indo-Iranian texts and other sources suggest that Persian
religion was probably a sort of pre-Zoroastrian Mazdaism, in which Aurammazdā was worshiped only as sky
god. As a matter of fact, rise of Aurammazdā and its elevation as omnipotent god which occurs in the Behistun
inscription for the first time, was established by Darius to solve the crisis of legitimacy for his reign, so that he,
lacking any conclusive hereditary right to succession, could present his accession to kingship as an act of
divine favor. Furthermore, it seems such an image of Aurammazdā is an adaptation of Mesopotamian political
propaganda in which such an approach to divine has been practiced since time immemorial
