غلت سختكامي /j/ در نظام آوايي زبان فارسي

The palatal glide /j/ in Persian phonology

جايگاه غلت­ ها در نظام ­هاي واجي مشخصه ­بنياد چندان روشن نيست. برخي، غلت­ ها را در طبقه­ ي واجي واكه­ ها قرار مي­ دهند؛ برخي نيز معتقدند كه غلت ­ها شاخص ه­هاي صوتي منحصربه­ فردي دارند كه آن­ها را از واكه­ ها و هم خوان­ها (اعم از همخوان­ هاي گرفته و رسا) متمايز مي­ كند. پژوهش حاضر به بررسي ويژگي صوت­ شناختي همخوان غلت سختكامي /j/ در نظام آوايي زبان فارسي مي­ پردازد. براي اين منظور، تعدادي كلمه حاوي غلت /j/ را به ­عنوان كلمات هدف آزمايش انتخاب كرديم. براي بررسي اثر بافت واكه ­اي و جايگاه نوايي بر ويژگي ­هاي صوتي غلت سخت­كامي /j/، اين همخوان­ را در سه جايگاه آغازي، مياني و پاياني كلمات در مجاورت تمامي شش واكه ­ي زبان فارسي قرار داديم. براي تحليل آوايي داده­ ها، تعدادي پارامتر صوتي حوزه­ ي فركانس (F1، F2 و F3 و پهناي نوار اين سازه­ ها) و دامنه­ ي انرژي موج صوتي (دامنه­ ي انرژي كل، دامنه­ ي انرژي فركانس­هاي 1-0 كيلوهرتز و 5-1 كيلوهرتز) بر روي ناحيه­ي ايستاي غلت سخت­كامي/j/ و واكه ­هاي مجاور اندازه­ گيري شد. نتايج پژوهش نشان داد آنچه به شكل پايدار و منظم طيف فركانسي غلت /j/ را از واكه­ ي مجاورش متمايز مي­ كند، تغيير فركانس سازه­ ها و كاهش دامنه­ ي انرژي فركانس ­هاي مياني و بالا است. اين نتايج همچنين نشان داد كه ميزان باريك­ شدگي حفره­ ي دهان از /i/ به /j/ آنقدر زياد نيست كه بر مقادير فركانس، پهناي نوار و شدت انرژي F1 تأثير بگذارد و فقط در حدي است كه باعث مي­ شود الگوي واك­سازي حنجره تغيير و دامنه­ ي انرژي فركانس­ هاي مياني و بالا تضعيف شود.

Glides have a vague status in feature-based models of phonology. Some classify glides with vowels, and others believe glides have characteristics that differentiate them from vowels and consonants. The present research aims at investigating the acoustic properties of the Persian palatal glide /j/. To this end, a number of words were randomly selected to include /j/ in three different phonological positions, namely word-initial, word-medial and word-final. Acoustic analyses were conducted to identify the spectral properties of the glide. The analyses included measuring F1, F2 and F3 as well as their bandwidths, overall intensity and the intensity between 0to 1000 Hz and 1000 to 5000 Hz. The results suggested that both the formant frequencies and the intensity of the mid and higher formant frequencies are significantly different between the glide /j/ and the neighboring vowels. The results were interpreted to indicate that phonation type is the most important articulatory feature that differentiates between /j/ and the surrounding vowels.