بررسي ميزان توليد رسوب معلق حوزه آبخيز زيارت، گرگان در فصل هاي مختلف با استفاده از تكنيك منشايابي رسوب

Investigating suspended sediment yield in Ziarat Drainage Basin, Gorgan in different seasons using sediment fingerprinting technique

‌فرسايش خاك جدي ترين و غيرقابل برگشت ترين تهديد براي توسعۀ پايدار به‌شمار ميرود. با توجه به روند افزايشي نرخ فرسايش و توليد رسوب، هدف از اين پژوهش تعيين سهم نسبي هريك از واحدهاي فرسايشي سطحي و زيرسطحي در حوضۀ آبخيز زيارت گرگان در سه فصل پاييز، زمستان و بهار با استفاده از فن منشأيابي رسوب است. بدين‌منظور تعداد 43 نمونه از منابع رسوب شامل كاربري هاي مرتع و كشاورزي (منابع سطحي) و كنار جاده و فرسايش كنارهاي آبراهه (منابع زيرسطحي) و 14 نمونه از رسوبات معلق خروجي حوضه جمع آوري و غلظت 10 عنصر ژئوشيميايي، به‌علاوۀ كربن آلي و سزيم 137 در نمونه ها اندازه گيري شد. با استفاده از آزمون هاي كروسكال واليس و تحليل تشخيص تركيب بهينه ردياب ها تعيين شدند. درنهايت، با استفاده از مدل چندمتغيرۀ تركيبي سهم نسبي هريك از منابع فرسايش در توليد رسوب در فصل هاي يادشده تعيين شد. نتايج نشان داد بيشترين سهم مربوط به فرسايش سطحي (كشاورزي و مراتع) در دو فصل زمستان و بهار است. همچنين فرسايش زيرسطحي (جاده و آبراهه) در فصل بهار با 60/4 درصد، ميزان شايان توجهي را به خود اختصاص داده است. نتايج اين پژوهش مي تواند در انتخاب روش مديريت فرسايش و رسوب حوضۀ آبخيز زيارت در فصل هاي مختلف به‌كار آيد.

Soil erosion is the most serious and irreversible threat to sustainable development. According to the increasing rate of soil erosion and sediment yield, the current study aimed to determine relative contribution of sediment sources in Ziarat catchment in fall, winter and spring seasons using sediment fingerprinting technique. In this regard, 43 samples from sediment sources including rangeland and cultivated land as surface erosion and stream bank and road verges as sub-surface erosion as well as 14 samples of suspended sediment at outlet of catchment were collected and concentration of geochemical tracers, organic carbon and 137Cs were measured. The optimum set of tracers was selected using the Kruskal-Wallis H test and discriminant function analysis. Finally, the relative contribution of sediment sources was determined through mixing model in different seasons. The results showed that the maximum relative contribution was related to surface erosion in winter and spring seasons. Sub-surface erosion in spring season with 60.4% also caused a large amount of sediment yield. The results of this study can be used to select the management strategies in soil erosion and sediment control of Ziarat catchment in different seasons.