روشي جديد براي شناسايي و تعيين مناطق در معرض خطر فرونشست (مطالعۀ موردي: آبخوان دشت سلماس)

A new approach to determine probable land subsidence areas (Case study: The Salmas plain aquifer)

فرونشست زمين پديده اي به‌وجودآمده از عوامل هيدرولوژيكي، هيدروژئولوژيكي و ژئوتكنيكي است كه در بيشتر دشت هاي ايران مشهود است. در اين پژوهش، چارچوبي جامع (GARDLIF) براي شناسايي مناطق فرونشست احتمالي در يك آبخوان معرفي شده است. براي ارزيابي روش ارائه‌شده، آبخوان دشت سلماس انتخاب شد كه با بحران فرونشست زمين مواجه است. پس از تهيۀ لايه هاي رستري پارامترهاي GARDLIF و رتبه‌بندي آنها، مدل‌سازي آسيب پذيري فرونشست در آبخوان دشت سلماس انجام شد و نقشۀ آسيب پذيري فرونشست به‌دست آمد. نتايج به‌دست‌آمده از مدل‌سازي كارايي زياد روش جديد پيشنهادي را در پتانسيل يابي مناطق مختلف از نظر وقوع فرونشست زمين نشان مي دهد. براساس نتايج به‌دست‌آمده بيشترين امكان وقوع فرونشست مربوط به مناطق اطراف قره‌قشلاق (شمال شرق دشت سلماس) است كه با نتايج مطالعات قبلي انجام‌شده مطابقت دارد. براي بررسي ميزان تأثيرپذيري هريك از پارامترهاي مدل GARDLIF، تحليل حساسيت حذف نقشه اجرا شد. بيشترين تغيير در شاخص آسيب‌پذيري با حذف پارامترهاي پمپاژ (D) و كاربري اراضي (L) با ميانگين تغييرات به ترتيب 1/62 و 1/5 درصد اتفاق ميافتد. پارامترهاي محيط آبخوان (G) و ضخامت آبخوان (I) نيز به علت رتبه هاي زياد آنها در قسمت بزرگ آبخوان حساسيت و تغييرپذيري زيادي دارند. كم‌اثرترين پارامتر، فاصله از گسل (F) با ميانگين شاخص تغييرپذيري 0/4 درصد است. با به‌كارگيري روش پيشنهادي در اين تحقيق، ميتوان مناطق مستعدتر از نظر فرونشست زمين را شناسايي كرد تا با مديريت صحيح از وقوع فرونشست زمين و تأثيرات مخرب آن جلوگيري شود.

This research introduces a general framework (GARDLIF) for evaluate land subsidence potential of any area in the aquifers. This methodology evaluated in the Salmas aquifer. In the first, raster layers of the GARDLIF factors were prepared. Then, the layers were reclassified based on the GARDLIF framework criteria and modeling was carried out. The land Subsidence vulnerability map of the Salmas aquifer shows that the most land subsidence potential is related to the north-east of aquifer (Gharagheshlagh) which was consistent with the results of prior studies. In order to assessment the effectiveness of each factors in output layer, map removal sensitivity analysis was performed. The most changes in vulnerability index are associated with remove of the discharge (D) and land use (L) maps that average changes are 1.62 and 1.5, respectively. Due to high rating of aquifer media (A) and impact of aquifer thickness (I) in most parts of the aquifer, vulnerability index extensively changes by remove A and I factors. Based on sensitivity analysis, the least important factor is the Distance of fault (F) that its average variability index is 0.4%.