برساخت گفتماني خردمايه مداخله دولت در توسعه فناوري هاي راهبردي؛ مطالعه موردي صنعت بالادستي نفت ايران

Discoursive Constraction of Government Intervention Rationale in Development of Strategic Technologies; The case of Upstream Oil Technology in Iran

واكاوي خردمايه مداخله دولت در توسعه فناوري، نقشي مهم در فهم دلايل موفقيت و شكست سياست‌هاي توسعه فناوري دارد. در اين مقاله چارچوب تحليلي برساخت گفتماني خردمايه مداخله دولت فراتر از خردمايه‌هاي نظري ارائه شده است. با استفاده از اين چارچوب تحليلي و بررسي اسناد مهم با محوريت هشت برنامه وزراي نفت پس از انقلاب و همچنين مصاحبه‌هاي تكمّيلي، خردمايه مداخله دولت در توسعه فناوري بالادستي نفت در ايران با استفاده از روش‌هاي تحليل مضمون و تحليل گفتمان در پنج دوره پس از انقلاب و در دو محورخردمايه نظري و ايده سياستي مورد بررسي قرار گرفته است. در محور خردمايه نظري، مداخلات بيشتر مبتني بر ديدگاه‌هاي ساختارگرايي و در برخي دوره‌ها نيز ورود ديدگاه‌هاي نئوكلاسيكي و نهادگرايي بوده است. در اين مقاله ايده سياستي به دو بُعد ايده حكمراني و ايده فني تقسيم شده است. با توجه به غلبه گفتمان بهره‌برداري در صنعت نفت، ايده حكمراني مبتني بر تجميع و هدايت خريد قطعات و تجهيزات به سمت ساخت داخل و انتقال فناوري از شركت‌هاي خارجي در قالب قراردادهاي نفتي شكل مي‌گيرد و ايده فني نيز از كپي‌سازي و مهندسي معكوس قطعات و تجهيزات آغاز و در يك سير تكاملي - البته ديرهنگام - به كسب دانش و فناوري مطالعه و توسعه ميادين و مديريت طرح‌هاي توسعه منتهي مي‌شود.

Exploring the Government intervention in technology development plays an important role in understanding the reasons for the success and failure of technology development policies. In this paper, an analytical framework for discoursive construction of government intervention rationale goes beyond theoretical rationale. Based on this,Using this analytical framework and reviewing the important documents centered on the eight programs of oil ministries and conducting supplementary interviews, the Government's intervention rationale in the development of upstream oil technology in I.R. of Iran has been examined by using thematic analysis and discourse analysis in the five post-revolutionary period in two theoretical rationale and policy idea. At the theoretical rationale, intervention in this era was more based on structuralist views and, in some periods, the introduction of neoclassical and institutional views. In this paper, the policy idea is divided into two dimensions: the governance idea and technical idea. Regarding the dominance of exploitation discourse in the oil industry, the governance idea is based on the integration and directing of the purchase of components and equipment for the inward construction and transferring technology from foreign companies in the form of oil contracts. The technical idea of copying and reverse engineering of components and equipment began in the course of an evolutionary but late development of the knowledge and technology of field study and development and management of development projects.