بررسي روابط بين خشكسالي اقليمي و متغيرهاي خورشيدي در ايستگاه كرمانشاه

در قرن اخير تغييرات اقليمي و تحولات اقتصادي- اجتماعي كشورهاي جهان موجب توجه فزاينده مردم به پديده خشكسالي گرديده، به طوريكه پيش‌بيني، تشخيص و ارزيابي اثرات اين پديده در بسياري از كشورها از جهات گوناگون به ويژه در برنامه‌ريزي راهبردي كشاورزي و مديريت منابع آب اهميت بحراني يافته‌ است. از طرفي رخداد اين پديده را با اطمينان كامل نمي توان پيش بيني نمود. بنابراين بايد آن را رخدادي تصادفي تلقي كرد. هدف اصلي پژوهش حاضر ارائه و بسط يك مفهوم جديد از خشكسالي اقليمي و روشي نوين براي تشخيص و ارزيابي آن بر پايه رابطه سه‌گانه بين خشكسالي و متغيرهاي هيدرومتئورولوژي و متئورولوژي مانند بارندگي، تابش خورشيدي و ساعات آفتابي است. بدين منظور با استفاده از داده‌هاي هواشناختي ايستگاه همديدي كرمانشاه در دوره آماري 1970-2010، ابتدا نمودارهاي دوگانه خشكسالي- خورشيدي DGM)) در ايستگاه كرمانشاه ترسيم شد و مشاهده گرديد كه وضعيت خشكي برخي از ماه ها نسبت به جدول توصيف كيفي خشكسالي و ترسالي براساس شاخص نمره استاندارد Z-Score تغيير مي يابد. در مرحله بعد نقشه منحني هاي هم ارزش بارش استاندارد شده ترسيم و متغيرهاي معادله آنگستروم چون تابش خورشيدي و ساعات آفتابي به عنوان متغيرهاي مرجع رسم شد. اين تكنيك كه به عنوان روش سه‌گانه ترسيمي (TGM) موسوم است، الگوهاي رفتاري بين پديده خشكسالي و متغيرهاي تابش خورشيدي و ساعات آفتابي را به صورت بارز نمايان مي سازد. رابطه رگرسيون خطي بين خشكسالي و معادله آنگستروم 61/0 به دست آمد. خشكسالي و ضرايب مدل آنگستروم با روش پيشنهادي محاسبه شدند. رابطه بين معادله آنگستروم و خشكسالي با روش TGM ارائه شده ‌است، روش TGM اطلاعات زيادي را درباره رخداد خشكسالي در تركيب هاي متفاوت از تابش خورشيدي و ساعات آفتابي نشان مي دهد. اين روش در ايستگاه همديدي كرمانشاه به كار برده‌ شد. روش سه‌گانه ترسيمي در تشخيص و ارزيابي دوره هاي مرطوب و خشك و هم چنين بررسي رابطه آن ها با تغييرات متغيرهاي خورشيدي مانند تابش خورشيدي و ساعت آفتابي كمك مي‌كند. نمودار ايستگاه كرمانشاه مبين آن است كه ميزان شيب اين خط به نوعي تمايز فصلي دوره خشك و بارشي را نشان مي‌دهد. يعني هرچه شيب اين خط بيش تر باشد، سال از دو فصل متمايز و متباين خشك و بارشي تشكيل شده و روش هاي تحليلي DGM و TGM از كارايي بيش تري برخوردارند. اين تحقيق در مقياس زماني ماهانه انجام شده اما اگر تحقيقات آتي براساس تقويم ژوليوسي صورت گيرد، موضوع مورد بررسي در مقياس زماني روزانه و حتي كم تر از آن نيز قابل مطالعه است