مباني هستي‌شناختي و معرفت‌شناختيِ اجتماعي رئاليسم انتقادي؛ با تأكيد بر آراء روي بسكار

Social Ontological and Epistemological Principles of Critical Realism, with Emphasis on Roy Bhaskar’s Viewpoints

هدف اين نوشتار ارائه مباني هستي‌شناسانه و معرفت‌شناسانه مكتب رئاليسم انتقادي است و سعي مي‌شود نگرش اين مكتب را در ارتباط با جهان اجتماعي و رويداد‌هاي درون آن توضيح دهد و نشان دهد چگونه مي‌توان با استفاده از مباني اين مكتب به تبيين بهتر واقعيت اجتماعي دست يافت. اگرچه اين مكتب از جهت هستي‌شناسي، رئاليست و از بابت معرفت‌شناسي، تفسيري ـ هرمنوتيك است اما انتقاد‌هاي جدي به اين دو مكتب دارد و هر دو مكتب را به مغالطه معرفتي متهم مي‌كند. از نظر رئاليست‌هاي انتقادي ماهيت واقعيت اجتماعي داراي سه لايه واقعي، رويدادي و تجربي است كه لايه واقعي همان مكانيسم بنيادي خلق و تحول واقعيت‌هاي اجتماعي است كه بايد مورد تأكيد و مطالعه محققين علوم اجتماعي باشد. اين در حالي است كه بيشتر تحقيقات اجتماعي محدود به كشف لايه رويدادي واقعيت اجتماعي‌اند. بسكار با ارائه روش پژوهشي Rrreic سعي در شناخت لايه‌هاي بنيادي تر واقعيت اجتماعي دارد و همچنين معتقد است انتقاد مداوم از يافته‌ها و تجارب انسان‌‌ها از جامعه هم سبب دستيابي به معرفت معتبر مي‌شود و هم امكان رهايي‌بخشي را فراهم مي‌كند. در اين مقاله با بسط اين روش و استفاده از آن در تبيين يك نمونه از واقعيت‌هاي اجتماعي كوشش مي‌شود تا به اين اتهام كه رئاليسم انتقادي درحد يك مكتب فلسفي باقي مانده است و نتوانسته براي تحليل رويداد‌هاي اجتماعي روش‌شناسي كاربردي ارائه كند، پاسخ داده شود.

The objective of this study is to introduce the social ontological and epistemological principles of the school of critical realism and to explain the approach of this school in relation to social world and its event to show how by utilizing the principles of this school one can attain a better explanation of social realities. Although this school is realist from ontological perspective and is interpretative-hermeneutic from epistemological perspective, it has serious criticisms on these two schools and accuse both of them of epistemic fallacy. In viewpoint of critical realists, the nature of social reality has three layers, i.e. real, actual, and empirical. The real layer is the very fundamental mechanism of creation and development of social realities that should be emphasized and studied by social sciences researchers. However, most of social researches are limited to the discovery of actual layer of social reality. Bhaskar, by offering RRREIC schema (resolution, redescribing, retroduction, eliminating, identifying, and correcting), tries to understand the more fundamental layers of social reality and also believes that continued criticism of human findings and experiences of human society leads to acquisition of reliable knowledge and prepares the grounds for possibility of redemption. Attempt has been made in this article through development of this method and its employment for explanation of one example of social realities to provide answer to the claim that critical realism has remained at the level of a philosophical school and has not been able to provide an applied methodology for analysis of social events.