تورش مطلوبيت اجتماعي در پيمايش‌هاي اجتماعي

Social Desirability Bias in Social Surveys

پيمايش‌هاي اجتماعي همواره يكي از مهم‌ترين ابزار‌هاي پژوهشي جامعه‌شناسان براي گردآوري اطلاعات از جمعيت‌هاي وسيع بوده است. مشكل اصلي در پيمايش‌ها «پاسخ درست گرفتن» از جمعيت پاسخگويان است كه ممكن است در شرايطي قرار بگيرند كه پاسخ درست يا حقيقي خويش را كتمان نموده و در عوض، پاسخي ارائه دهند كه از حيث عرفي، پاسخ موجه و مقبول محسوب مي‌شود. اين نوع پاسخ، در روش‌شناسي تحقيقات پيمايشي به‌عنوان مهم‌ترين نوع خطاي پاسخگويان محسوب گرديده و به‌نام «تورش مطلوبيت اجتماعي» مشهور شده است. در اين مقاله، نتايج تورش مطلوبيت اجتماعي در تحقيقات پيمايشي بررسي شده و منابع و سازوكارهاي توليدكننده آن تشريح شده است. همچنين، ديدگاهي نظري براي تبيين اين تورش مورد تحليل قرار گرفته است. سپس، به مسئله موضوعات يا سؤالات حساس در پيمايش‌ها پرداخته شده كه يكي از مهم‌ترين منابع تورش مطلوبيت اجتماعي است. در همين‌راستا، به يكي از تكنيك‌هاي مهم براي حذف يا كاهش تورش مطلوبيت اجتماعي در هنگامي كه با موضوعات حساس سروكار داريم، اشاره شده كه طرح پرسش‌ها به‌صورت غيرمستقيم و معطوف به «دگران عام» است. انتظار نظري رويكرد معطوف به تورش مطلوبيت اجتماعي آن است كه پاسخگويان، به‌طور متوسط، خودشان را مثبت‌تر از دگران عام ارزيابي خواهند نمود. وارسي تجربي انتظار نظري مذكور با 12 گويه مربوط به مقياس «رعايت ارزش‌هاي اخلاقي» در يك پيمايش ملي با نمونه 4620 نفري از پاسخگويان صورت پذيرفت كه تمامي يافته‌ها به‌طرز فوق‌العاده‌اي با انتظار نظري يادشده، همخواني داشت.

Social surveys have always been the most important research tools for sociologists to collect data from large populations. The main problem in social surveys is “getting the correct answer” from the respondents, who may be caught in a situation when they hide their true and correct answer and instead they give an answer which is normatively considered a justified acceptable answer. This kind of answer in social survey research is considered the most important mistake by respondents and is known as social desirability bias. This article is an attempt to study the results of social desirability bias in social surveys and explain the sources and mechanisms of its production. A theoretical framework has been applied to analyze this bias. In the next step, the sensitive subjects or questions in survey are discussed, which are one of the main sources of social desirability bias. In the pursuance of this goal, one of the significant techniques for elimination or reduction of social desirability bias, when we deal with sensitive issues, has been mentioned, i.e. formulating the questions in an indirect form and addressed to “general others”. The theoretical expectation in approach to social desirability bias is that the respondents, on average, evaluate themselves as more positive than general others.
The empirical study of the said theoretical expectation was undertaken by 12 items related to the “Observation of Ethical Values” scale in a national survey with 4620 respondents as sample. All findings were extraordinarily commensurate with the said theoretical expectation.