ساز و كارهاي نظارت بر بازداشتگاه‌ها و زندان‌ها در پرتو اسناد بين‌المللي و حقوق كيفري تطبيقي

Mechanism of prisons oversight in the light of international documents and comparative criminal law

طبيعتِ نوعاً پوشيده و دور از ديدِ عموم ِزندان و بازداشتگاه از سويي و در نگاهِ مقاماتِ اين مكان­ها، بي (يا دست­كم، كم) ­اهميتيِ افرادي كه در آنها نگهداري مي­ شوند؛ موجدِ گونه­ اي احساسِ مصونيت و ناپاسخگويي است كه حقوق ابتداييِ محبوسين را در معرضِ خطري گاه غيرقابلِ جبران قرار مي­ دهد. نبودِ ساز و كاري مستقل و واقعي براي نظارت و بازرسي از بازداشتگاه و زندان و رسيدگي به شكاياتِ محبوسين، به توسعه گرايشِ طبيعيِ اين محيط­ ها به ماندن در وضعيتِ ناشناختگي[1] و ابهام، و پرهيز از شفافيت مي­ انجامد. برعكس، سعي در ايجاد شفافيت و پاسخگو نمودنِ مقاماتِ زندان از مجراي نظارت و بازرسي ­هايِ منظم و مستقل بر طرز سلوك آنها با افرادِ دربند و رسيدگيِ منصفانه به شكايت­ هاي آنها، هم­سو با اهداف درنظرگرفته­ شده براي مجازات حبس يا قرارِ بازداشتِ موقت، ريسكِ سوءاستفاده از قدرت در اين محيط ­ها، توسل به زور در آنها، بي ­­توجهي به دادخواهي بازداشت­ شدگان و زندانيان، احساس مصونيت و بي­ كيفرمانيِ ناشي از آن را كاسته و حقوق بنيادين افراد بازداشت­ شده يا زنداني را از تضميني قوي ­تر برخوردار مي ­سازد. مقاله پيش­رو، با بهره­ گيري از ادبيات موجود در بح ث­هاي نظارت و بازرسي از بازداشتگاه و زندان، ضمن نماياندن استاندارهاي بين­المللي موجود در اين موارد مي­ كوشد با تحليلِ اسناد و مدارك و گفتمانِ رسميِ موجود در اين زمينه، به اين پرسش پاسخ دهد كه ساز و كارهاي نظارت بر بازداشتگاه و زندان از چه ويژگي­ هايي برخورداند. در نظام عدالت كيفري ايران به رغمِ تلاش ­هايي براي نظارت­­ پذير كردنِ محيط­ هاي حبس، بيشترِ اقدامات در سطحي از نظارتِ درون سيستمي باقي مانده است كه آن نيز در عمل، به صورت موردي/واكنشي و نه دائمي/كنشي و منظم، نوعاً پس از رسانه ­اي شدنِ وقوع اتفاقي در اين محيط ­ها، در پاسخ به افكار عمومي و با طيِ تشريفاتي متعدد و اعمالِ بيشترين سطح از محدوديت صورت پذيرفته است. وجود برخي بازداشتگاه ­هاي خارج از نظارت سازمان زندان­ها دست­كم در برهه­ هايي از زمان، عدم پذيرش نظام نظارت مستقل بر بازداشتگاه و زندان­ها و ايجاد چالش ­هايي در مسير اعمال نظارت­هاي مورديِ خارج از نظام قضايي، ساز و كارهاي نظارت بر اين محيط ­ها را فاقد اثر بخشي لازم كرده است.

The typically covered prison’s nature in the one side,and in the perspective of authorities of these settings,insignificance or at least being low importance of people held within there in other side,creates some type of sense of immunity that sometimes expose the basic rights of detainees in an irrecoverable risk.Lack of an independent mechanism of oversight of prison/custody as well as inmates’ complaints,led to expansion of natural tendency of these settings to remain at anonymity and non-transparency.On the contrary,trying for transparency and accountability of prisons’ authorities through regular & independent oversight of their treatment with detainees, decrease the risk of power misuse in this settings,use of force within them (sometimes in serious and even fatal degree),Sense of immunity and being immune of punishment and guarantee the basic rights of who deprive of their liberty.In prison system of Iran,despite of some efforts for oversight of detention settings,most acts stayed at a level of within-system oversight and in fact had also been done in a reactive not active or regular manner,generally after media disclosing of some event within them,in response to public opinion and after numerous formality and most degree of restrictions.Using the related sources about oversight of prison/custody and inspection of them,this paper meanwhile examining the international standards in these issues,studies the challenges and solutions of US and UK tries to along with examining the accepted mechanism in Iranian prison system tries to analyse the content of documents and formal discourse in these issues,examine the applying of these mechanism in fact.