كاوش اضطراري بناي حوضخانۀ سركوچه يخچال شهر آران‌ و بيدگل

Critical Discovery of the Springhouse in Sar-e-Koocheh Yakhchal District of Aran and Bidgol

چكيده: (779 مشاهده) بناي حوضخانۀ سركوچه يخچال در مرداد 1394، طي عمليات عمراني شهرداري مركزي شهر آران‌وبيدگل در بخش مهمي از بافت تاريخي اين شهر، به‌صورت اتفاقي كشف شد. هرچند عمليات خاك‌برداري باعث تخريب بخشي از بنا شده بود،تيم كاوش ادامۀ مراحل كشف اين بنا را بر عهده گرفتند. اين كاوش با دو هدف اصلي انجام شد: 1. نجات و بررسي مطالعاتي بناي در حال تخريب؛ 2. بررسي كاركرد و اهميت بنا (هم به‌صورت منفرد و هم به‌عنوان عنصري از بافت تاريخي شهر). در اين مقاله تلاش شده است در مرحلۀ اول، اين بنا به‌صورت دقيق توصيف شود و در مرحلۀ دوم، به بحث دربارۀ تاريخ‌گذاري و تحليل كاربري بنا پرداخته شود. كاوشگران براي رسيدن به اهداف موردنظر، افزون بر كاوش محوطه براساس اصول كاوش در بافت شهري، به بررسي بافت تاريخي محلۀ سركوچه يخچال و محلات اطراف، به‌ويژه بناهاي پيرامون حوضخانه پرداختند؛ همچنين حفر دو ترانشۀ مجزا از بنا و بررسي و تحليل فضاهاي مختلف بنا و نيز يافته‌هاي گوناگون كاوش، ازجمله مراحل بعدي در راستاي نيل به اهداف اصلي بود. مواد موردبررسي در اين كاوش، يافته‌هاي فرهنگي مكشوف در بناي حوضخانه و دو ترانشۀ حفرشده است. اين كاوش از آن جهت اهميت بسزايي دارد كه نخستين كاوش باستان‌شناسي در بافت شهري آران‌وبيدگل است و يكي از شاخص‌ترين و ناشناخته‌ترين فضاهاي معماري در بافت شهرهاي كويري، يعني حوضخانه‌ها را معرفي مي‌كند. در پايان اين مقاله، بناي حوضخانه به‌عنوان سازه‌اي آبي با كاربري چندگانه معرفي مي‌شود و براساس داده‌هاي به‌دست‌آمده از كاوش كه بخش گسترده‌اي از آن‌ها خارج از كانتكست اصلي كشف شده‌اند، درخصوص قدمت بنا اظهار نظر قطعي نمي‌شود.

In 2015, the springhouse in Sar-e-Koocheh Yakhchal district was accidentally discovered through construction operations by the central municipality of Aran and Bidgol in an important part of the historical context of the city. Despite the fact that excavation operations had caused partial destruction in the building, the discovery group undertook the rest of the discovery project. The discovery was made for two main purposes: Surviving and studying the building which was being destroyed Reviewing the function and importance of the building (both individually and as an element of the historical context of this city) This paper aims at, first, accurately describing the building, and second, dating and functional analysis of the building. In order to fulfill the above-mentioned purposes, in addition to discovering the area based on the principles of urban context discovering, the discoverers reviewed the historical context of the Sar-e-Koocheh Yakhchal district and adjacent districts, especially the buildings in the vicinity of the springhouse. Moreover, digging two trenches separated from the building as well as reviewing and analyzing various spaces of the building and various findings of the discovery were among the further measures taken in order to fulfill the above purposes. The cultural findings discovered in the building as well as the two trenches are the materials which are being reviewed in the study. The discovery is of a significant importance since it is regarded as the first archeologic discovery in urban context of Aran and Bidgol and introduces one of the most prominent and unknown architectural spaces in the context of desert cities, i.e. the springhouse. Finally, the paper introduces the springhouse as a historical hydraulic system with multiple functions. In addition, according to the fact that major of the obtained data have been discovered out of the main context, no strong statement concerning the ancientness of the building can be made.