دانش بومي گياهان دارويي از ديدگاه بهره برداران عشايري در مرتع چهل‌كمان استان خراسان رضوي

Local knowledge of Medicinal Plants from the Viewpoint of Nomads in the Raangelanfs of Chehel-Kaman, North Khorasan Province

دستيابي به تجربيات و اطلاعات نهفته و غير مستند يكي از راهكارهاي ارزشمند بازيابي سنت‌هايي مي‌باشد كه به‌صورت غيرمكتوب و درخطر نابودي هستند. هدف از اين تحقيق، شناسايي گياهان دارويي مورد استفاده بهره‌برداران عشايري و جمع‌آوري اطلاعات عشاير مرتع چهل كمان در مورد اندام‌هاي دارويي و نحوه استفاده از آن‌ها و همچنين، بيماري‌هاي قابل‌درمان با اين گياهان و در واقع مطالعه اتنوبوتاني و اتنوفارماكولوژي گياهان دارويي مورد استفاده عشاير منطقه مي‌باشد. ثبت باورها و اطلاعات بومي عشاير به‌صورت گفتگو به هر دو شيوه مصاحبه در محل زندگي عشاير و مصاحبه مشاركتي در محل رويشگاه گياهان انجام شد. مصاحبه‌شوندگان به روش گلوله برفي انتخاب شدند. هم‌زمان با مصاحبه مشاركتي، از طريق پيمايش‌هاي صحرايي، نمونه‌هاي هرباريومي از گياهان مرتع چهل‌كمان برداشت و بر اساس منابع معتبر گياه‌شناسي شناسايي شدند. براي هر گياه دارويي، نام علمي، خانواده، نام محلي، اندام مورد استفاده، خاصيت درماني رايج و همچنين، شيوه تهيه و مصرف داروي گياهي تدوين شد. شاخص‌هاي فراواني نسبي و ارزش استفاده براي هر يك از گياهان دارويي محاسبه شدند. در منطقه مورد مطالعه 51 گونه دارويي متعلق به 26 تيره گياهي شناسايي شد كه پرجمعيت‌ترين خانواده‌هايگياهي مربوط بهAsteraceae و Lamiaceaeبا 7 و 6 گونه بوده است. يافته‌ها نشان داد بيشترين فراواني از گياهان دارويي با 94/52 درصد براي درمان بيمارهاي گوارشي كاربرد دارند. بالاترين ميزان ارزش استفاده متعلق به گونه‌هاي آويشن و زيره سياه برابر با 66/0 بود. با توجه به بالا بودن اهميت گياهان دارويي مرتع چهل كمان، نتايج اين تحقيق و پژوهش‌هاي علمي آن، مي‌تواند زمينه‌هاي مناسبي را براي توسعه دانش فيتوشيمي و توليد داروهاي گياهي فراهم آورد.

which are unconsciously threatened with destruction. The object of this research was identification of the medicinal plants using by nomads and collecting their information about medicinal organs and how they are used, as well as diseases that can be treated with these plants, and in fact the study of ethnobotany and the ethno-pharmacology of medicinal plants using by nomads in the Chehel-Kaman rangeland. Registration of beliefs and Indigenous data of the nomads was conducted by interview in both places of residence in the nomads and participatory interviews at the habitat of the plants. The interviewees were selected by snowball method. At the same time, through participatory interviews and field surveys, plant species were collected to identify based on valid sources of botany. For each medicinal plant species, the scientific name, family, local name, medicinal organ, current therapeutic properties, as well as the method of preparation and use of herbal medicine were developed. Relative Frequency (RF (and Use Value (UV) for each medicinal plant were calculated. In the study area, 51 medicinal species belonging to 26 family were identified. The most populous plant families were Asteraceae and Lamiaceae with 7 and 6 species. The findings showed that the highest frequency of medicinal plants was used for treatment of gastrointestinal diseases (52.94%). The highest UV was belonged to Thymus Transcaspicus and Bunium persicum equal to 0.66. Considering the importance of Chehel-kaman rangeland medicinal plants, the results of this research can provide appropriate grounds for the development of phytochemical knowledge and the production of herbal medicines.